metropolis m

Er bestaat onder jonge kunstenaars een hernieuwde interesse voor het spirituele in de kunst. Moe van de ‘Homo Psychologicus’ en diens niet aflatende interesse in het innerlijk en de persoonlijke ontplooiing, lijkt men te zoeken naar iets dat opnieuw een collectief bewustzijn centraal stelt.

Het werk van de Franse kunstenaar Vidya Gastaldon (1974, woont en werkt in Genève) is te zien in het Walsall Museum, een privé-museum op een half uur rijden afstand van Liverpool, dat de vermaarde Garman Ryan Collectie herbergt. In een themazaaltje getiteld ‘Illustratie en symbolisme’, wordt Gastaldons video Nucléorama (2006) vertoond, naast twee aquareltekeningen. Ze hangen er gebroederlijk naast een prachtige, mystieke vroeg-romantische aquarel van William Blake, Christ in the Carpenters Shop or the Humility of the Saviour (1803–1805).

De aquarel Etre Assis (2006) laat een soort oervorm zien, een bolvormig bovenwereldlijk lichaam, dat met een rode orgaanstructuur verbonden is met de aarde. Ook Ulephant (2006) toont een abstracte wereld van luchtbellen en stromingen, waarin het bovenaardse en het buitenaardse zich met elkaar verbonden weten. Nucléorama is een video waarin abstracte beelden van een kleurige ‘oersoep’, een oneindig witte leegte en een onmetelijk zwart gat worden afgewisseld met tekeningen van een fabriek in een landschap en found footage-beelden van belangrijke religieuze symbolen uit de wereldgeschiedenis.

Het werk roept een wereld op van new age en esoterische spiritualiteit. ‘Religie is voor mensen die bang zijn om naar de hel te gaan, spiritualiteit is voor mensen die er al geweest zijn’, aldus Gastaldon in een interview. En: ‘Spiritualiteit is het wezen van mijn werk’. Gastaldon beschouwt haar werk als een zoektocht naar een vertaling en uitdrukking van een universeel bewustzijn. Deze zwaar beladen thematiek wordt in haar werk gecontrasteerd door het gebruik van ‘lichte’ stijlmotieven die ze ontleent aan de popcultuur, zoals haar toe-eigening van het tekenfilmkarakter Spongebob Squarepants. In haar tekeningen van Spongebob zijn zijn hersenen uitgegroeid tot enorme proporties, functionerend als een allegorie voor de verruiming van het bewustzijn. Haar video Bright Vador is geïnspireerd op Darth Vador uit de science fiction Star Wars. Nog bonter maakte ze het met het werk Appart-Dolly-Rocker (2004), een pronkgewaad voor een Porsche. Opzettelijk tuigde ze de Porsche op als een middeleeuws paard, om het te ontkrachten als luxe lifestyle-icoon. Speels verbindt Gastaldon symbolen uit religie, mystiek en de alledaagse cultuur met elkaar.

Naast tekeningen, video’s en collages maakt Gastaldon wolsculpturen waarin ze gerecycled textiel verwerkt. Het resulteert onder andere in installaties bestaande uit ‘landschappen’ van gebreide paddestoelachtige vormen, geometrische draadsculpturen omwonden met kleurige wol en een soort godachtige oerwezens opgebouwd uit draden en breisels zoals Godmother (baba) uit 2006. ‘Mijn sculpturen zijn sponzen die door hun kleuren, vormen of materiaal een bepaalde vibratie – ook wel kwantumgolf genoemd – uitzenden. Ik hoop dat het een positieve vibratie is.’

Gastaldon staat niet alleen in haar spirituele zoektocht. Als onderdeel van het Tijdelijk Museum Amsterdam organiseerden de kunstenaars Melanie Bonajo en Kinga Kielczynska in mei van dit jaar een omvangrijk programma van workshops en performances – variërend van het fotograferen van geesten, ‘ritual trance journey performance’ en klankschaalspel – dat geheel in het teken stond van het ‘medium’ in spirituele zin. De insteek was niet gespeend van de nodige ironie, maar het was de kunstenaars ook ernst: ‘Heden ten dage is iedereen gericht op zichzelf: alleen de angsten, de verlangens van het individu staan centraal. Maar er bestaat geen individu, alles staat met elkaar in verband. We willen teruggrijpen op het spirituele in de kunst. We denken dat de kunst zich daar te ver van verwijderd heeft.’

Er zijn ook kunstenaars die juist kiezen voor een ironische benadering in de zoektocht naar een nieuwe vorm van spiritualiteit. In haar videoserie Whispering Pines speelt de Amerikaanse kunstenaar Shana Moulton het karakter Cynthia, een alterego dat geplaagd wordt door allerlei ingebeelde ziekten. Cynthia draagt Jomanda-achtige jurken waarin vreemde prothesen verwerkt zijn die functioneren als een portal naar andere werelden. Ze is voortdurend op zoek naar het helen van haar kwalen door middel van new age-producten en cosmeticaproducten die wonderen beloven. Haar video’s tonen een jonge vrouw, op zoek naar iets hogers, maar uiteindelijk verstrikt in een oneindig verlangen naar zelfverwezenlijking.

Vidya Gastaldons spirituele werk is ver verwijderd van de ironische uitvergroting van new age-trends bij Moulton, maar toch worstelt ook zij met haar positie. Naast voorbeelden van haar werk staan op haar website vidyarama.com onder het kopje Cave of Ego foto’s van haarzelf afgebeeld. Op een foto staat ze in een blauwe hippiejurk op het gras met op de achtergrond de enigmatische kerk van Le Corbusier de Notre Dame Du Haut in Roncham. Op een andere foto, gemaakt door Wolfgang Tillmans, zit ze gelukzalig, topless aan de rand van een helblauw zwembad. De foto’s geven het beeld van een jonge vrouw, vol van zichzelf, die zo te zien even gemakkelijk functioneert in onze hedonistische, individualistische cultuur als in een spiritueel universum.

Misschien geeft dit op illustratieve wijze het schisma aan in de huidige zoektocht van kunstenaars naar een nieuwe spiritualiteit in de kunst. ‘The century of the Self’, zit tot diep in onze poriën verankerd, op zoek naar iets anders laveren kunstenaars tussen ironie en esoterie.

Vidya Gastaldon – Call it what you like The New Art Gallery, Walsall

19 september t/m 23 november