metropolis m

Er verschenen natuurlijk al eerder biografieën van Marshall McLuhan, maar als Douglas Coupland er een schrijft, dan is dat een gebeurtenis. McLuhan (1911-1980) was de grondlegger van de moderne mediatheorie, en verantwoordelijk voor gevleugelde woorden als ‘the medium is the message’ (en ‘the medium is the massage’), ‘the global village’ en ‘electronic interdependence’. Coupland (1961) werd in 1991 wereldberoemd met zijn romandebuut Generation X (waarvan de titel eveneens een begrip is geworden), maar is ook in mindere mate bekend om zijn werk als beeldend kunstenaar. Beiden zijn opgegroeid in Canada: Coupland ging naar school in Vancouver (maar is geboren op een Duitse legerbasis); McLuhan komt oorspronkelijk uit Edmonton, en gaf onder meer les aan de universiteit van Toronto. Hun afkomst brengt deze figuren nu samen in deze biografie, die verschijnt in een reeks over ‘extraordinary Canadians’ van uitgeverij Penguin. Er zijn echter veel meer overeenkomsten dan alleen hun Canadese wortels die dit boek interessant kunnen maken.

Coupland maakt daar helemaal geen geheim van. De affiniteiten komen al meteen tot uiting in de vorm – het medium is tenslotte de boodschap. De biografie is verdeeld in drie delen (‘…return’, ‘…command …shift’ en ‘…escape …control’), die overeenkomen met de jeugd, de ontbolstering en de nasleep van McLuhans leven. Elk hoofdstuk begint met een reeks anagrammen die zich over vier bladzijden uitstrekken: ‘shaman larch mull’, ‘shaman march lull’, ‘shaman charm lull’, enzovoorts. Andere ‘mediale’ grapjes die Coupland invoegt zijn bijvoorbeeld door het internet gemaakte pseudoniemen (‘Marshall McLuhan’s online-generated Prison Bitch Name: Piglet’); pagina’s van www.abebooks.com die de populariteit van McLuhans boeken aangeven; wegbeschrijvingen van een online navigator tussen twee verblijfplaatsen van McLuhan; of een wetenschappelijk verantwoorde autismetest. Wezenlijker of alleszins minder vlak of conceptueel zijn de fragmenten uit Generation A (Couplands roman uit 2009, en een soort vervolg op Generation X), zoals het groteske verhaal van Chloë, wier ouders lid worden van een sekte en besluiten om zoveel mogelijk bekende televisiefiguren te vermoorden. Tussen al deze uitstapjes door ontrolt zich een vrij klassieke biografie, hoewel Coupland zijn zinnen geregeld aankleedt met zijn typische en soms puberale bewoordingen (‘Marshall was a case of the right (though improbable) person more or less in the right place at the right time who didn’t screw up when fate lobbed him a big, juicy softball.’). Regelmatig maakt Coupland in voetnoten melding van anekdotes of ervaringen uit zijn eigen leven.

Het beeld van McLuhan dat zo ontstaat is treffend, en Coupland weet de paradoxen van diens leven mooi op te roepen, hoewel hij zijn beschrijvingen en interpretaties vaak weer aan banden legt net op het moment dat het fundamenteel zou kunnen worden. Het geheim van McLuhans leven is er een dat hij deelt met veel grote geesten van de twintigste eeuw, zoals Andy Warhol, Rem Koolhaas, Don DeLillo of Fischli & Weiss. Dat geheim vernietigt de grenzen tussen theorie, kunst, literatuur en filosofie, en het steunt op de combinatie van volstrekte illusieloosheid en onvoorwaardelijke affirmatie – om de termen te gebruiken van Walter Benjamin, nog zo’n koele minnaar van de moderniteit. Het komt erop neer dat McLuhan met ontzetting de technologische en multimediale vernieuwingen sinds de Eerste Wereldoorlog heeft aanschouwd, en er vervolgens op een kritische manier de theorieën van heeft proberen te ontsluieren. Kritiek betekent hier echter niet zomaar conservatieve afwijzing of hysterische waarschuwing – en dat is het punt. McLuhan heeft zijn gigantische onvrede met de moderne wereld steeds gekoppeld aan een zeer groot zelfbewustzijn en zelfvertrouwen, en aan de overtuiging dat hij dan toch, desnoods helemaal alleen, door inzicht en intelligentie zou kunnen overleven. Dat blijkt uit een fragment uit een merkwaardige brief die McLuhan net voor de Tweede Wereldoorlog aan zijn broer richtte, en die Coupland citeert. ‘Ik koester geen genegenheid voor de wereld’, schreef McLuhan. ‘Ik ben er niet zeker van of mijn huidige onverschilligheid ten aanzien van zijn doelen en geneugten nu voortkomt uit de liefde voor God, of enkel uit mijn eigen wanhoop. Het enige wat ik ervan kan zeggen, is dat mijn misgenoegen zo ver reikt, dat ik niemand kan bedenken uit de geschiedenis of uit het heden (met uitzondering van heiligen, omdat die niet iets uit het leven probeerden te halen) die ik zou willen zijn buiten mijzelf.’

Het grote publiek, dat McLuhan kent van beroemde en eveneens door Penguin wijdverspreide titels als The Medium is the Massage, zal moeilijk kunnen geloven dat het hier om dezelfde persoon gaat. En toch was McLuhan een diepgelovige, conservatieve, moeilijk communicerende en teruggetrokken professor. Dat bewijst niet alleen het belang van zijn entourage (de faam van The Medium is the Massage is evenzeer de verantwoordelijkheid van grafisch vormgever Quentin Fiore), maar het toont ook nogmaals de spreidstand van McLuhans denken. Is het mogelijk om de eigenschappen van onze tijd aan te kaarten zonder ze zelf te belichamen? Maken de ‘publieksedities’ van McLuhans boeken zich niet schuldig aan dezelfde vervlakkende verleidingstechnieken als de advertenties, de publiciteit en de massacultuur die ze proberen te ontleden? En is de boodschap op die manier niet even tijdelijk, vluchtig en onbelangrijk als een reclame voor Coca-Cola?

Die vragen stelt Douglas Coupland niet in zijn biografie, maar hij belichaamt ze wel. Het werk van McLuhan en van verwante geesten haalt zijn waarde uit een magisch effect: de massacultuur imiteren – en tegelijkertijd opladen met kritische energie en onderbouwen met peilloze dieptes. Dat heeft ook Coupland sinds zijn literaire debuut op verschillende manieren proberen te bereiken. Hij is echter altijd een kind van de jaren negentig gebleven, en heeft moeilijk de frisheid, de diepte, en de pakkende combinatie van vrolijkheid en tristesse kunnen handhaven in latere romans. Ook zijn beeldend werk recycleert wel heel eenvoudig en oppervlakkig de premissen van de pop-art. Deze biografie is waarschijnlijk de beste introductie tot het leven en werk van Marshall McLuhan. Gelet op de aanwezigheid van de talloze tics, ‘mediale’ grapjes, verhalen, ontboezemingen en stijlkenmerken wil het duidelijk ook een nieuwe stap in het oeuvre van kunstenaar-auteur Douglas Coupland zijn. In die hoedanigheid overtuigt het slechts gedeeltelijk.

Christophe Van Gerrewey is auteur en FWO-aspirant aan de Universiteit Gent

Douglas Coupland, Marshall McLuhan, Penguin Books Canada, 2010. ISBN 978-06-70069-22-4, $26.