metropolis m

Hoe leeg moet een ruimte zijn om ‘doelbewust nutteloos’ te zijn. Georges Perec probeert het zich voor te stellen in zijn boek Espèces d’ espaces (vertaald als De Ruimte Rondom). Het blijkt geen eenvoudige opgave. Een ruimte, hoe leeg ook, heeft al snel een functie. ‘Hoe ik ook mijn best deed, het lukte me niet die gedachte, dat beeld [van de nutteloze ruimte, DR], tot het eind toe vast te houden. Het leek wel of de taal zelf tekortschoot bij het beschrijven van dat niets, die leegte, alsof je alleen kunt spreken over wat vol, nuttig en functioneel is.’

Michiel Kluiters heeft zich, Perec indachtig, ten doel gesteld de nutteloze ruimte te traceren, om vervolgens direct vast te stellen hoe onmogelijk de definitie van leegte is. Want vol zijn ze, de ruimtes die Kluiters in fotografie en video vastlegt, hoe leeg ze ook lijken. De kale gangen, dode hoeken en vage doorkijkjes barsten van volte. In de tentoonstelling bij Ellen de Bruijne Projects toonde Kluiters twee van die lege ruimtes: een wandvullende videoprojectie van een lege gang waarvan de tl-verlichting op een storende manier knippert en daarmee de ruimte als het ware aan- en uitzet, en een grote foto, aangebracht op de achterwand van een ruimte die door een glasplaat was afgesloten. De foto leek een verdubbeling van de afgesloten ruimte, en vormde zo een suggestieve verlenging ervan. Het was de perfecte ruimtelijke illusie achter glas, als in een ingelijst plaatje.

Kluiters suggereert zich suf. Handig maakt hij gebruik van de truc van de abstracte kunstenaar die minder meer laat zijn door informatie te reduceren. Bij hem spreekt niet de enkele lijn op het lege doek, maar de stemmig gekleurde ruimte die onder normale omstandigheden alleen de achtergrond vormt van huiselijke taferelen met mensen en spullen. De bewoners zijn vertrokken, de filmcrew is weg, en toch lopen de ruimtes over van betekenis. Te herkennen zijn een oude lege kantoorruimte en een gang uit een Amerikaans woonblok, die – zag ik het goed? – net nog vol stond met spullen. Bij de definitie van ruimte blijkt kleur een belangrijker informatiedrager dan mens of ding.

Toch wordt er per saldo geen verhaal verteld. De lege ruimtes zijn, hoe je het wendt of keert, toch echt lege ruimtes – een lege dop, eerder dan het halve ei. Veel hebben ze niet te zeggen. Het blijft bij sferische illusie in de traditie van het abstract realisme van Saenredam. Stemmingsbeelden zijn het, met de leegte als leidmotief. Noem het: melancholie op locatie.

Met niets kom je nergens behalve in de kunst. Veel kunst gaat er prat op helemaal niets te zijn, maar des te meer te betekenen hebben. Pure pretentie, daar gaat het om in deze wereld van de make believe. Overeenkomstig Kluiters’ behoefte aan leegte, aan het niets draait hij er geen doekjes om. Als de ruimte niet niets kan zijn en, overeenkomstig Perecs theorie, alleen volte betekent, dan heb je alleen de kunst zelf nog om niets te zijn. En dus laat Kluiters de toeschouwer op ontluisterende wijze zien hoe illusionair het werk is. De ruimtes blijken maquettes, die al dan niet bewerkt op de computer, de nagenoeg perfecte illusie van een werkelijk lege ruimte moeten bieden. Nagenoeg is niet perfect en dus luidt de conclusie: het werk is onecht, illusie, decor, lege huls. Van illusie kun je niet eten, daar heb je niets aan, behalve in de kunst.

Het zijn typische jaren tachtig onderwerpen waar Kluiters mee bezig is: plaats, niet-plaats, decor, illusie, leegte. In die jaren werd op de meest omslachtige manier denkbaar een schijnwereld gecreëerd die niets anders wilde aangeven dan de eigen lege kern. Het heette destijds een louterend commentaar op het betekenissencircus van de mediamaatschappij te zijn, waar alles altijd iets betekent. Kan iets ook eens niets te betekenen hebben? De conclusie is negatief. Perec weet er alles van.