metropolis m

Sinds ruim een jaar is SMART Project Space gevestigd in het voormalig Pathologisch Anatomisch Laboratorium (PAL) aan de Arie Biemondstraat in Amsterdam. In december is daar Fumus Fugiens: A Transient Smoke geopend, een tentoonstelling waarin wordt ingehaakt op de spookachtige geschiedenis van het rijksmonument. De kunstenaars begeven zich in het schemergebied tussen feit en fictie.

Curator Tessa Giblin, afkomstig van de curatorenopleiding van De Appel is duidelijk niet over één nacht ijs gegaan. Aan haar tentoonstelling Fumus Fugiens: A Transient Smoke gingen maanden van onderzoek naar de geschiedenis van het voormalig Pathologisch Anatomisch Laboratorium, de nieuwe locatie van SMART Project Space, vooraf. Het leverde veel informatie op, niet alleen over het gebouw, maar ook over de geschiedenis van het anatomisch onderzoek in Nederland. Die informatie leidde tot een fascinatie voor anatomie en het schemerige, experimentele grensgebied tussen kunst en wetenschap. Met kunstenaars als Daniel Roth, Peter Madden, Teresa Margolis en Irene Koppelman biedt de tentoonstelling een bont gezelschap van in totaal tien kunstenaars, met één gemeenschappelijk interessegebied: ze houden zich allemaal bezig met de interpretatie van de geschiedenis en de bronnen waaruit wij onze kennis putten.

Je hoeft geen kenner van het horror- en sciencefictiongenre te zijn om te weten dat de combinatie van een oud, statig gebouw en anatomisch onderzoek voedsel voor de verbeelding is. De kou in de kelderruimte van SMART doet de fantasie al snel op hol slaan. Van ontzag naar angst is het dan nog maar een kleine stap. Onwillekeurig gaat de gedachte uit naar haunted buildings zoals het ziekenhuis in Lars Von Triers tv-serie The Kingdom (gebouwd op een plek waar in de burgeroorlog tijdens een brand veel kinderen omkwamen) of het Overlook Hotel in de film The Shining van Stanley Kubrick. Giblin spreekt in dat verband van ‘architectural-intelligence’. Het gebouw wordt gezien als drager van de herinnering aan wat zich eerder in die ruimte heeft afgespeeld. Met de verschuiving van werkelijkheid naar fantasie gaat Fumus Fugiens verder dan simpel een reis door de tijd. Ook de verbeelding van de ruimte komt aan bod.

Op het moment dat ik met Giblin door de ruimte wandel waar de tentoonstelling zal plaatsvinden, is de expositie The Silver Bridge van Jaki Irvine nog volop aan de gang. Giblin waarschuwt me dat er in dit stadium nog weinig concreet is. Toch licht ze alvast een tipje van de sluier. Zo diende Teresa Margolles een plan in om een betonnen vloer te vervaardigen met behulp van water dat is gebruikt voor het schoonmaken van lijken in mortuaria. Het is een subtiele ingreep die prachtig aansluit op de geschiedenis van het PAL-gebouw, en tevens doorgaat op waar Margolles al jaren mee bezig is, namelijk medische en cosmetische ingrepen en de dood. Eerder maakte ze bijvoorbeeld een zeepbelinstallatie met water afkomstig van mortuaria. Of het project dat ze voor Fumus Fugiens indiende financieel haalbaar is, moet nog worden bezien – SMART zou het werk graag aankopen na de expositie.

De bijdrage van Daniel Roth staat wel al vast. Roth combineert in zijn op het eerste gezicht minimalistische installatie Double Layer Dark het idee van de architectuur als levend organisme met de specifieke achtergrond van het PAL-gebouw. Vanuit een luchtrooster sijpelt donkere, inktachtige vloeistof langzaam langs de muren naar beneden. Daar wordt het opgevangen in een soort reservoir. Precies op de plek waar zich vroeger reservoirs bevonden. Je vraagt het je af, zijn het hier de muren die bloeden of verwijst Double Layer Dark toch naar het bloed en ander lichaamsvocht dat naar beneden stroomde tijdens het wassen van de lijken? Bij Roth is het slechts een kleine stap van feit naar fictie.

Giblin vertelt dat SMART met Fumus Fugiens wil reflecteren op de locatie door middel van het site-specific onderzoek. Tegelijkertijd wordt onderzocht wat de geschiedenis van het gebouw nu nog kan betekenen. In de expositie is kunst te zien die speelt met de waarheid zoals die zich aandient in wetenschappelijke documenten. Kritische kunst die het publiek uitdaagt om niet te snel dingen aan te nemen en zelf op zoek te gaan, om eigen conclusies te trekken. Om je eraan te herinneren dat je je in een oud ziekenhuis bevindt, zullen er tijdens de expositie ook thermometers, oude tekeningen, opgegraven attributen en foto’s van het Wilhelmina Gasthuis worden opgehangen, veelal achtergelaten in de kelder van het gebouw.

In de eerste week van december vinden er in SMART tal van activiteiten plaats, waaronder een reünie van oud-patiënten, medische staf en onderhoudspersoneel van het Wilhelmina Gasthuis, discussies, een performance van Ivana Müller en een archeologisch project voor kinderen met medewerking van Mieke van der Voort en Irene Kopelman. Die bedrijvigheid is een aardige indicatie voor wat er in de Arie Biemondstraat in de nabije toekomst staat te gebeuren. Zo zijn er concrete plannen voor een wijnbar met wijnkelder, een terras en een grote bioscoop. Alles wijst erop dat de locatie een soort nieuw creatief centrum van Amsterdam moet worden.

SMART Project Space lijkt er helemaal klaar voor. Helaas moeten ze het dan wel zonder Giblin stellen, want die begint eind november aan haar volgende job, als curator bij de Projects Arts Centre in Dublin.

Fumus Fugiens: A Transient SmokeSMART Project Space, Amsterdam

2 december 2006 t/m 13 januari 2007