Trichtlinnburg Maastricht
Trichtlinnburg Maastricht
Even dacht ik dat mijn bezoek aan Maastricht op iets anders uitdraaide dan ik had verwacht. Ik was naar de stad afgezakt voor het kunstproject Trichtlinnburg, maar kwam daarbij midden in de plaatselijke folklore van een optocht van reuzen terecht (papier-maché mastodonten op een rollend onderstel). Tijdens de optocht voegde zich een wat ongewoon exemplaar bij de stoet: Jeanne van Eyck, de nieuwbakken mascotte van de Jan van Eyck Academie. Ze week behoorlijk af van het klassieke reuzenmodel: ze had geen lichaam, bestond uitsluitend uit een hoofd en bewoog zich voort op twee paar mannenvoeten.
Tijdens de plechtigheid op het centrale plein werd Jeanne van Eyck officieel ingeschreven in het stadsregister. Markus Ambach en Andrea Knobloch, twee kunstenaars uit Düsseldorf, vonden het sensationeel. Ze hadden nog nooit zulke reuzen gezien. Ik had ook nog nooit een gigantisch hoofd op een inhuldigingsceremonie gezien, maar tegelijk vond ik Jeanne ook iets krachteloos hebben – zo als hoofd alleen. Niettemin paste dit door Zuzana Lapitková geïnitieerde project als gegoten binnen het kader van het project Trichtlinnburg.
Doel van dit project was om de dynamiek van een aantal steden te bestuderen door met bescheiden acties en debatten aan te sluiten bij de concrete situatie in de stad. Het project vond eerst plaats in Tallinn (Estland), daarna in Salzburg (Oostenrijk) en ten slotte in Maastricht, telkens gedurende tien dagen en telkens met andere evenementen op het programma. Relatief kleine steden als dit met een historische kern zijn niet echt gek op hedendaagse kunst en cultuur. Het toeristische imago en het behoud van het historische stadskarakter komen op de eerste plaats, wat soms leidt tot spanningen tussen conservatieve stadsplanners en progressieve kunstliefhebbers. Input van de hedendaagse kunst is volgens de curator van Trichtlinnburg Hinrich Sachs nodig omdat cultuur anders een dode façade wordt. Het project wordt daarom opgevat als een casestudy van de verhoudingen tussen kunst en bewoners, met de vraag of de plaatselijke stedelingen warm te maken zijn voor hedendaagse, kunstzinnige interventies. Dat Maastrichtenaren daar niet onmiddellijk dolenthousiast over zijn – en dat is voorzichtig uitgedrukt – maakt Trichtlinnburg er misschien niet makkelijker op maar het was in ieder geval wel confronterend.
Hoe krijgt hedendaagse kunst vaste voet aan de grond in een kleine stad? Je kunt een museum met een opvallende architectuur uit de grond stampen, een mediastunt op touw zetten, gewoon hardnekkig je ding blijven doen en hopen dat het aanvaard wordt, of, zoals Trichtlinnburg het probeerde, een reeks projecten laten aansluiten op de dagelijkse realiteit, er de lokale bewoners bij betrekken en indien nodig zelfs de hand uitsteken naar het plaatselijke reuzengilde. De zichtbaarheid is dan minder groot dan wanneer er een sterarchitect als Frank Gehry of een spectaculaire installatie-kunstenaar als Spencer Tunick aan te pas komt, maar op die manier ontstaat wel een laagdrempelige interactie.
Zo organiseerde Ron Bernstein een Colourfield Parking waarbij auto’s in een parkeergarage op kleur gerangschikt werden. Van de 350 parkeerders wilden er acht niet meewerken, de anderen kregen een cd cadeau met een dialoog over de relatie tussen autobestuurders en de buitenwereld (Ligna, Institute for Driving Experience: ID drives). Nadat Marthe Van Dessel (van het collectief bolwerK interrational) al in een bungalowpark en in een kerk had gebivakkeerd, had ze haar tenten opgeslagen in de tuin van de Jan van Eyck Academie. Ze verbleef er tien dagen in een bewoonbaar gemaakte container en trachtte zo het bestaan van een culturele nomade te simuleren. Haar verblijf ging over de relatie tussen werk en vrije tijd en over een nieuw verworven vrijheid en de moeizame kanten ervan. Maar zoals bij de meeste kunstenaarsprojecten het geval was, kon je niet zeggen dat het tot een ijzersterk resultaat leidde.
Markus Ambach en Andrea Knobloch van Stadtraum.org hielden tien dagen stand op het Vrijthof, het stadsplein waar de laatste dag ook de reuzin Jeanne van Eyck haar opwachting maakte. In een rijdende kraam probeerden ze kleibeeldjes aan de man te brengen. De sculpuurtjes waren ter plaatste geboetseerd naar het voorbeeld van beeldhouwwerken uit de stad. Voorbijgangers kwamen wel eens een praatje maken en soms kochten ze iets, maar of ze ook stilstonden bij het ‘vermarkten van de culturele identiteit van een stad’? Ik denk eerlijk gezegd van niet. Het Franse duo Michel Dector & Michel Dupuy gidsten tijdens de rondleiding Maastricht Dector Dupuy van iets meer dan een uur mensen naar allerhande rariteiten: vastgeplakte kauwgum, graffiti, voetafdrukken op muren en noem maar op. Alleen de urinoirs ontbraken nog, maar in ieder geval kregen Maastrichtenaren van dichtbij met kunstenaars te maken, en dat leek bij een gelegenheid als deze wel tamelijk constructief.
Een kunstwerk in de publieke sfeer staat in veel gevallen ietwat stug te blinken; pratende kunstenaars doen dat niet, en daarom komen projecten als die van Michel Dector en Michel Dupuy vaak efficiënter uit de bus. Je kunt er immers niet omheen dat de kunstenaars doelbewust aansluiting zoeken met de stad en de bewoners, maar je vraagt je dan uiteraard wel af in hoeverre deze missie geslaagd is. Twee conclusies: als laagdrempelig charmeoffensief bleek Trichtlinnburg behoorlijk te functioneren. Het project had het in zich om iets los te maken, kunst iets zichtbaarder te maken en bange oudjes gerust te stellen. Maar – en dat is twee – het riep ook medelijden op met de kunstenaars. Je werk in dienst stellen van een soort bekeringsplan voor mensen die niet op kunst zitten wachten: het moet een frustrerende taak zijn. Als kunst didactisch moet zijn wordt ze al snel wereldvreemd en aan dit adjectief kon Trichtlinnburg maar moeilijk ontkomen. Als je het mij vraagt was het project ook niet echt geschikt om behoudende stedelingen – en die zijn er veel – over de streep te trekken. Verandering (en verbetering) is een schone zaak, maar helaas komt die er niet met een wandelend hoofd op een plein en al evenmin met een reeks projecten die niet wat je noemt uitblinken in durf.
Trichtlinnburg Maastrichtverschillende locaties Maastricht
27 mei tot en met 5 juni
Trichtlinnburg Maastricht maakt onderdeel uit van het overkoepelende project Trichtlinnburg, een samenwerkingsverband tussen de Jan van Eyck Academie, Centrum voor Hedendaagse Kunst in Tallinn en de Salzburger Kunstverein.
Els Fiers