Ursula Mayer: Gonda
Ursula Mayer: Gonda
Galerie Juliètte Jongma, Amsterdam
Het Objectivisme van de Amerikaans-Russische denker en schrijver Ayn Rand (1905-1982) is in Europa vrijwel onbekend. Als het al ergens wordt aangehaald, dan met de nodige bedenkingen en argwaan. Rand propageerde een filosofie die eigenbelang (selfishness) vooropstelt en was de belangrijkste inspirator van Alan Greenspan. Diens visie op het vrijemarktkapitalisme bracht uiteindelijk het hele financiële systeem naar de afgrond. Toch is Rand in de Verenigde Staten nog altijd razend populair. Van The Fountainhead (1943) en Atlas Shrugged (1957), haar bekendste romans, worden jaarlijks honderdduizenden exemplaren verkocht. Onlangs werd ook haar toneelstuk Ideal uit 1934 afgestoft en opgevoerd in een klein New Yorks theater. In deze vroege manifestatie van Rands gedachtegoed draait het om de aantrekkelijke en succesvolle Hollywoodster Kay Gonda, die tot het uiterste gaat om de testen of haar fans haar trouw blijven.
De Oostenrijkse Ursula Mayer (1970) nam het stuk als uitgangspunt voor haar nieuwste film Gonda (2012). Schrijver Maria Fusco leverde het script, waaraan ook een groep academici, curatoren en schrijvers heeft bijgedragen. De film duurt dertig minuten, en begint en eindigt met een aantal kort op elkaar volgende beelden van een groep modellen in een fashion shoot. Daartussen komen in hoog tempo fascinerende beelden voorbij, uiteenlopend van sfinxbeeldjes en kostbare stenen tot felle kleurvlakken die worden gescheiden door Newman-achtige zips (maar dan horizontaal). Sommige scènes, waaronder een met een in goud gehulde persoon die over een stomend vulkaanlandschap rent en een van een groep androgyn aandoende mensen in een grotachtige setting, vormen terugkerende elementen in de experimentele montage. Mayer presenteert de teksten op een evenzo gefragmenteerde manier. Ze worden voor het merendeel in een monotone voice-over worden uitgesproken, maar losse zinnen overlappen elkaar voortdurend. Alles wordt soms onderbroken door een woest klinkend ‘comma!’ of ‘full stop!’. Net als de beeldenstroom is deze soundtrack moeilijk te volgen, wat precies de bedoeling lijkt te zijn.
De hyperesthetische beeldtaal en raadselachtige strekking van de film zijn kenmerkend voor het werk van Mayer, die in 2009 al eens bij Juliètte Jongma exposeerde. Een verschil met haar eerdere films is de maximale inzet van kleur en geluid, de gejaagde montage en de lengte van Gonda. Bovendien doet deze film eerder futuristisch of apocalyptisch aan dan historisch (Mayers films staan doorgaans bol van verwijzingen naar grote architecten, ontwerpers en kunstenaars uit het verleden). Eind vorig jaar, nog tijdens de productie van de film, presenteerde Mayer onder dezelfde titel een performance in New York. Toen al ging veel aandacht uit naar de hoofdrolspeler in de film, het bekende Nederlandse transgendermodel Valentijn de Hingh. Mayer koos haar vanwege haar ambigue uiterlijk, en met succes: op het scherm gaat er een zuigende kracht van haar uit. Ook in aanwezigheid van de andere acteurs, eveneens transgendermodellen, staat zij centraal.
Valentijn de Hingh is daarmee misschien wel de ideale verbeelding van Rands Gonda. Ze vormt op een vanzelfsprekende manier het middelpunt en dwingt adoratie af, net zoals Kay Gonda bewonderd werd (of moest worden bewonderd, in Rands toneelstuk). Die aantrekkingskracht wordt echter door Mayer geproblematiseerd door de verontrustende, soms ronduit misantropische teksten die bij haar verschijning klinken (‘It’s just that I don’t like to be touched’), en door scènes waarin haar hoofd onder water staat of bedolven is onder steengruis en stof. Mayer heeft op die manier een dynamiek van bewondering en afstoting in de film gebracht. Met een beetje goede wil zie je in Valentijn de Hingh niet alleen Kay Gonda, maar ook het dubbele karakter van Rands tegenwoordige receptie terug.
Saskia van der Kroef, eindredacteur Metropolis M
Saskia van der Kroef