metropolis m

Het is nooit makkelijk om films in een museum te tonen – lang blijven zitten en geconcentreerd kijken blijft iets voor de bioscoop. In Netwerk is de Brusselse kunstenaar Vincent Meessen (1971) er toch in geslaagd een tentoonstelling succesvol te bekronen met een dergelijk werk. Vita Nova, een film van 26 minuten, maakte hij in 2009 voor de Mechelse biënnale Contour. De tentoonstelling My Last Life in Aalst is opgebouwd als een aanloop naar die film: de problemen die het werk aan de orde stelt en de elementen waaruit het is opgebouwd worden subtiel gepositioneerd. De filmvertoning is als de ontknoping van een thriller, zonder dat de daders definitief worden ontmaskerd.

My Last Life draait om Roland Barthes, en om diens teksten over het Franse kolonialisme en de mythen van de nationale geschiedenis. Het eerste werk in de tentoonstelling is Caméo (2011). Het is een geluidsregistratie van Barthes’ stem, terwijl hij een rol vertolkt in een film van André Téchiné. Zoals elders in de tentoonstelling staan rond de geluidsinstallatie palmplanten – symbolen van de domesticatie van de tropen, maar ook verwijzingen naar Marcel Broodthaers, met wie Meessen een aantal uitgangspunten deelt. Het tweede werk, verderop om de hoek, heet Forgerie (2011): een oplichtende neonsculptuur in het handschrift van Barthes. Het geeft de openingszin van zijn experimentele autobiografie: Tout ceci doit être considéré comme dit par un personnage de roman¬. Zowel Caméo als Forgerie wijzen vooruit naar de film Vita Nova. Licht en geluid zijn immers ingrediënten van het medium film. Het geconstrueerde karakter van de officiële Franse geschiedenis, en van de mythe die Barthes zelf geworden is, worden bovendien meteen onderstreept.

Bijna al de andere werken staan samen in één L-vormige ruimte. Tegen een wand hangt Cosmographe (Herbé) (2011), een grote print van een netwerk van lijnen, tussen personen, kunstwerken, teksten en fenomenen, met als ultieme knoop: Roland Barthes. Uitgaand van de uitspraak van Barthes’ initialen construeerde de kunstenaar het nieuwe personage Herbé. Meessen heeft aan deze Herbé een aantal boeken toegeschreven die Barthes had kunnen schrijven, zoals een Psychanalyse historique des imageries tronquées. Herbé wordt samen met zijn oeuvre opgevoerd als een niet te kennen ‘grootheid’, die desondanks letterlijk in beeld kan worden gebracht.

De kern van My Last Life is zo’n beeld: de cover van een nummer van Paris Match uit 1955, waarop een Afrikaans jongetje, in Frans legeruniform, de militaire groet brengt. Barthes heeft in zijn boek Mythologies (1957) over deze cover geschreven – over het zogenaamde ‘gelukkige respect’ van de inheemse bevolking voor de Franse kolonialen. Meessen probeert de kritische ontmanteling van het kolonialisme zichtbaar te maken, ook door de positie van Barthes te problematiseren. De grootvader van Barthes was immers een koloniale held, en Barthes zelf was op zijn beurt een idool van het Franse intellectuele leven na de Tweede Wereldoorlog. Hoe kan iemand de geschiedenis kritisch onderzoeken, hoe is radicale ideologiekritiek mogelijk, als we voortdurend voortbouwen op verrichtingen uit het verleden? De tentoonstellingsbezoeker kan een reproductie van het bewuste nummer van Paris Match meenemen, waarin Meessen de beelden opnieuw heeft gemonteerd – een ingreep die hij betitelt als Fac Dissimile.

En dan is er tot slot, na nog een drietalige projectie van een recensie van Barthes van zijn eigen autobiografie, Vita Nova, waarin Meessen op zoek gaat naar wat er tegenwoordig overblijft van de foto’s uit Paris Match, terwijl een stem cruciale passages voorleest uit (onder meer) Mythologies. De daders van het kolonialisme worden zoals gezegd niet aangewezen – wat Meessen doet, samen met Barthes, in deze film en op de rest van de tentoonstelling, is proberen te tonen dat het onmogelijk is om de geschiedenis en de werkelijkheid aan het licht te brengen, zonder hen meteen ook te verduisteren.

Christophe Van Gerrewey, auteur en FWO-aspirant aan de Universiteit Gent