metropolis m

Maar terug naar het begin, naar een bijdrage van schrijver Bregje Hofstede. Eind 2023 bracht zij de roman Oersoep uit, waarvan ze een excerpt hier verwerkt naar een beklijvende gesproken performance. Als een koortsdroom of een hallucinogene trip, vertelt Hofstede over bevruchting. Over hoe een appelpit doorslikken leidt tot een appelboom in je buik, en zaad tot een kind in je buik. Over hoe ze haar weeën ervaart. Over hoe ze moet zwieren met haar heupen en loeit van de pijn. Haar bijdrage is een indringend begin van de dag. Want waar we vandaag ook allemaal over zullen theoretiseren, het staat niet los van de buitengewoon fysieke ervaring van het krijgen van een kind.

Namens de Boekmanstichting, kenniscentrum voor kunst, cultuur & beleid in Nederland, geven Maxime van Haeren en Hannah Sweering een presentatie over de uitkomsten van een onderzoek naar de positie van vrouwelijke beeldend kunstenaars in Nederland. De resultaten zijn tegen wil en dank bekend: vrouwen zijn ondergerepresenteerd in Nederlandse galeries en museumcollecties. Wat er wél verschoven is in de laatste jaren, is de bereidheid van de instituten zelf om hier wat aan te doen. De Boekmanstichting ziet hierbij verantwoordelijkheid bij koepelorganisaties zoals de Museumvereniging en Nederlandse Galerie Associatie. Maar nog belangrijker vindt de stichting het wijzigen van stereotyperende ideeën over de man als kunstenaar en broodwinner en de vrouw als hoofdverzorger. De balans is bereikt, vindt de stichting, als beiden worden aangesproken op zowel hun zorgtaken als hun carrière.

Een panelgesprek tussen Ciska Hoet (cultuurjournalist en co-directeur RoSa), Nixie Van Laere (Kunstenpunt, Vlaams steunpunt voor professionele kunsten), Lucette ter Borg (kunstcriticus, onderzoeksjournalist NRC, bestuur Auteursbond) en Anne Breure (co-voorzitter Kunsten ’92 & directeur Theater Utrecht) bevestigt dat de beeldvorming rondom zorg en kunst flink uitgedaagd moet worden. Ter Borg stipt niet alleen de mythe aan van de mannelijke kunstenaar die carrière maakt (het sex, drugs en rock & roll imago), maar ook de onderliggende structuren die dit beeld verheerlijken. Al wat dit ruige, ideale beeld van de kunstenaar belemmert, wordt gezien als straf. Alsof het krijgen van een kind een lastige kwestie is, iets wat je liever niet teveel aandacht geeft.

Van Laere voegt een betekenisvolle verschuiving toe in het gesprek: we zouden niet enkel moeten zoeken naar manieren waarop we ons betaalde werk beter kunnen uitoefenen, maar ook naar manieren waarop we beter kunnen zorgen. Waarom worden de positieve aspecten van het ouderschap zelden belicht: de transformatie die je als ouder doormaakt of de toegenomen urgentie waarmee je beslissingen kunt maken? Hoet brengt het begrip ‘chain of care’ in, waarmee ze benadrukt dat er breder gekeken moet worden naar hoe je zorgtaken verdeelt. Op welke momenten worden vergaderingen en openingen georganiseerd? Steeds maar weer tijdens badtijd, of ook op andere momenten? En mocht je een oppas regelen zodat je naar een opening kunt gaan, hoe zorg je ervoor dat ook diens zorgtaken degelijk beloond worden?

Iets later komt er een terechte vraag uit het publiek, van een artistiek directeur van een kunstruimte voor hedendaagse kunst. Wat we hier vandaag bespreken is waardevol, zegt zij, maar is het ook niet ‘preaching for the choir’? Wat hier wordt benoemd is inderdaad grotendeels al bekend voor het publiek. De vervolgvraag is dus: hoe verzamel je deze bronnen en kennis op een duurzame manier en implementeer je het in het veld?

Ook schrijver en criticus Hettie Judah, die vandaag de keynote verzorgt, loopt tegen die vraag aan. In 2022 publiceerde ze de bestseller How not to exclude artist mothers (and other parents). Eerder, in 2021, werkte ze samen met kunstenaar-moeders aan de inhoud van een online pamflet op www.artist-parents.com, wat ondertussen beschikbaar is zestien talen. Ze stond aan de wieg van Art Working Parents Alliance, een Brits netwerk voor werkende ouders in de kunstsector. Maar Judah geeft tijdens haar keynote lezing aan dat het echte werk ligt in wat er gebeurt nadat mensen samenkomen. Veel ouders in de kunsten zijn ‘time-poor’. Heb je dan werkelijk tijd voor het organiseren van een maandelijkse solidariteitsactie, voor het bijhouden van een gedeeld google document waarin je tips en zorgen deelt of voor het meedoen aan een WhatsApp groep met moeders uit de buurt? Judah sluit haar toespraak af met een vraag. Ja, je kan een alliantie tussen mensen creëren, zegt ze, maar hoe zorg je er voor dat mensen zich ook daarna blijven organiseren en ontwikkelen?

In een later panelgesprek stelt Judah de vraag waarom deze dag hier, in de Brakke Grond wordt georganiseerd en niet in een groter museum in de stad, om zo een bredere institutionele kritiek te bewerkstelligen. Hoe treden we buiten de echokamer van deze zaal? Hoe delen we de instituten waar we werken en die we bezoeken opnieuw in? Lara Khaldi is directeur van de Appel en was eerder lid van het artistieke team van documenta 15. Samen met kunstenaar Basma al-Sharif publiceerde ze het boek Why Call It Labor? – On Motherhood and Art Work. Khaldi deelt haar herinnering aan documenta 15, waar op de begane grond van het Fridericianum plaats werd gemaakt voor kinderen, spel en kennisoverdracht. Dat er kinderen rondliepen in het museum, verlichtte volgens Khaldi de rigide hiërarchieën en formele omgangsvormen waar we aan gewend zijn. Voor haar is de discriminatie die je als ouder ervaart slechts een onderdeel van het gesprek dat we moeten voeren. Meer structureel gaat het om de vraag hoe je in de kunsten kunt werken en tegelijkertijd een volwaardig mens kunt zijn, met ruimte voor ouderschap, rust, eigen prioriteiten en politieke overwegingen.

Inmiddels staan er zes afleveringen van de podcast tussen kunst en kind | between art and family op streamingplatforms. De gelaagdheid en toegankelijkheid van het symposium, mis ik als luisteraar van de podcast. Het was een relatieve luxe om een dag lang met volle aandacht samen deel te nemen aan dit gesprek. Podcasts combineer je meestal met andere activiteiten: met twintig minuten fietsen of de was opvouwen, bijvoorbeeld. Dan heb je niet de rust om elke referentie op te schrijven. Ik mis daarom shownotes bij de afleveringen: een lijst met besproken referenties, schrijvers en kunstwerken.

Over haar platform schrijft Berentsen dat deze er is voor iedereen die vastgeroeste ideeën over het kerngezin en het patriarchaat wil uitdagen, validisme wil ontmantelen en zorg wil herdefiniëren. Zulke verlangens worden óók gedeeld door personen en ouders die niet bekend zijn met deze concepten en niet in de culturele sector werken. Hoe treed de podcast uit haar eigen echokamer? Wellicht zoals Bregje Hofstede doet: door te beginnen bij het begin. Mocht je de podcast willen luisteren, dan raad ik aan te starten bij de laatste aflevering, waarin Berentsen in gesprek gaat met Sophie Lewis, theoreticus en auteur van Full Surrogacy Now: Feminism against the Family (2019) en Abolish the Family: A Manifesto for Care and Liberation (2022) en waarin de bredere sociale infrastructuur wordt belicht. Van daaruit kun je je, bottom up, naar het segment van de culturele sector toewerken.

De opdracht die Lewis ons in de aflevering voorlegt is: kijk naar de patriarchale familiestructuren die niet alleen thuis en in het museum, maar feitelijk in álle instituten van onze samenleving bestaan, en bewerk ze. Lewis vertelt over een ideologische perspectiefverschuiving die zij voor ogen heeft, waarbij het moeder- en ouderschap door iedereen wordt gezien een gedeelde, open ended taak. Maar zo’n cruciale en globale verschuiving is niet realistisch als ideeën over ‘abolishing the family’ niet toegankelijker gepresenteerd worden in de podcast. Er is winst te halen met een bredere vertaling van de kennis die wordt aangeboden. Daarbij mag voorzichtiger omgesprongen worden met aannames over welke kennis het publiek al in huis heeft. Laten we beginnen bij het begin, maar begrijpen dat het begin verschillend is voor iedere ouder.