Alledaagse spiritualiteit: 18 kunstenaars exposeren werk over geloof in Z33, Hasselt
Hoewel nog maar weinig kunstenaars zich openlijk tot een geloof bekennen of daar werk over maken, blijft veel werk religieus geïnspireerd. In Hasselt bracht curator Tim Roerig werk van achttien kunstenaars bijeen die zich op verschillende manieren tot het spirituele verhouden.
Grote sculpturen van touw hangen in kunstruimte Z33 aan de muren en aan het plafond. Met Crawl, Hang, Carry en Fall (2018) verbeeldt kunstenaar Igshaan Adams zijn innerlijke worsteling als queer persoon die is opgegroeid tussen twee religies: het katholicisme en de islam. De sculpturen, gemaakt van tuinhekjes die de obstakels in Adams leven symboliseren, zijn te zien in de expositie Een sprong in het onbekende.
De eerste keer dat Tim Roerig, curator van Z33, de kunst van Adams zag, had hij een haast religieuze ervaring. ‘Het feit dat Adams geen herkenbare religieuze symboliek gebruikt, sprak mij heel erg aan’, licht hij toe. Roering besloot een tentoonstelling over de relatie tussen geloof en hedendaagse kunst te maken.
‘Zelfs als kunst geen godsdienstige functie heeft, blijft ze erdoor beïnvloed’, stelt het tentoonstellingsboekje. ‘Kunst verbindt de zintuigen met het bovenzintuiglijke, het materiële met het spirituele, het eindige met het oneindige.’
Door niet zozeer op één specifiek geloof te focussen, maar op de worsteling van de mens en de aanwezigheid van spiritualiteit in kunst en religie, probeert Roerig een breed, ook niet-religieus publiek aan te spreken. Voor de expositie bracht hij werk van 18 internationale makers bijeen, die zich zowel als religieus, atheïstisch en als agnostisch identificeren.
‘Zelfs als kunst geen godsdienstige functie heeft, blijft ze erdoor beïnvloed’, stelt het tentoonstellingsboekje. ‘Kunst verbindt de zintuigen met het bovenzintuiglijke, het materiële met het spirituele, het eindige met het oneindige’
Te zien zijn bijvoorbeeld sculpturen van Kira Freije. Haar menshoge, op de middeleeuwen geïnspireerde beelden zijn gemaakt van aluminium, roestvrijstaal en verschillende soorten textiel. Ze tonen dagelijkse handelingen op een onverwachte manier. In vocabulary of ruin and the divine wound (2023) zijn bijvoorbeeld twee mannelijke figuren te zien, waarvan één de sigaret van de ander aansteekt. Het lijkt een alledaags, vriendschappelijk gebaar, maar de kleding van de twee individuen suggereert een verschil in status. De persoon met de velours mantel en aureool lijkt een hoge kerkelijk functie te hebben; de andere is misschien een dienaar. Hierdoor krijgt de interactie een mysterieuze lading. Waarom zijn ze bij elkaar? Wordt er iets besproken wat ze bindt? Een soortgelijke ambiguïteit spreekt uit de sculptuur permanence of a sacred tongue (2022). Een knielende vrouw met een metalen skelet heeft haar mond open en haar handen en hoofd naar boven gericht. Is ze dankbaar, of juist wanhopig?
Andere kunstenaars geven bestaande religieuze beelden of elementen een eigen draai en interpretatie. Zo haalt kunstenaar Justin Caguiat inspiratie uit Europese en Japanse tradities. In Madonna’s Material Cell (2019) neemt hij een klassieke afbeelding van de Heilige Maria, gehuld in een blauw gewaad, als uitgangspunt. Hij transformeerde het traditionele beeld tot een abstracte compositie. De kleur blauw, symbool voor puurheid, domineert in dit dromerige en intrigerende universum vol verschillende organische vormen. In dit meer dan drie meter brede schilderij kun je als kijker steeds meer figuratieve elementen ontwaren – zelfs het gezicht van Maria zelf. Op een dromerige manier maakt dit kunstwerk verschillende interpretaties mogelijk.
Een even etherische schoonheid straalt het werk van Edith Dekyndt uit. Langs de trap verbindt de kunstenaar de aardse en hemelse dimensie met elkaar. Links hangen zalmkleurige doeken aan de muur. Het middelste, getiteld Underground ‘Bas du Roe’ (2019) lag lang begraven. Zijn franjes en vervaagde delen laten zien dat het natuurlijke decompositieproces begonnen is. De werken rechts zijn bewerkt met glas en goud- en zilverdraad: sprankelende materialen die juist verwijzen naar het goddelijke.
Adams' donkerblauwe wandkleden zijn gemaakt van glas, plastic, mohair, halfedelstenen en houten kralen en doen denken aan sterrenhemelen
Hoogtepunten vormen voor mij toch de werken van Adams, hoewel ze zich in thematisch opzicht het minst direct met het onderwerp religie laten verbinden, en eerder een stemming weergeven, een verwachting, een sfeer. Naast het eerder genoemde Crawl, Hang, Carry en Fall dat de inleiding op het tentoonstellingstraject vormt, zijn er nóg twee werken te zien. Voor When Dust Settles (2018) bedekte Adams de muur en vloer met talloze versleten, kleurrijke stukken linoleum. Het kunstwerk geeft de zaal een warme uitstraling, maar blijkt naar een donkere periode uit de geschiedenis van Zuid-Afrika te verwijzen. Het linoleum is afkomstig uit huizen in de zogeheten ‘Kaapse Vlakte’: een gebied ten zuidoosten van Kaapstad waar tijdens apartheid de zwarte en gekleurde bevolking van Kaapstad gedwongen moest wonen.
In dezelfde zaal hangen ook donkerblauwe wandkleden, getiteld Sterverligte paadjie huis toe (2023). Ze zijn gemaakt van glas, plastic, mohair, halfedelstenen en houten kralen en doen denken aan sterrenhemelen. Het werk is gebaseerd op de desire lines, lees ik, ongeschreven paadjes die de kunstenaar zelf en andere zwarte mensen en mensen van kleur voortdurend liepen om van de Kaapse Vlakte naar andere gebieden te gaan, op zoek naar werk en een betere toekomst.
Spiritualiteit gaat ook over de niet-materiële binding die mensen met elkaar hebben en soms dwars door generaties heen lopen. Het zijn werken die vertellen over lijden en verlossing, verdriet en troost en alle gebieden ertussenin. Staand tegenover de indrukwekkende werken van Adams word ik er stil van.
Een sprong in het onbekende is tot 25 augustus 2024 te zien bij Z33 in Hasselt.
Kunstenaars: Isghaan Adams, Francis Alÿs, David Bernstein, Belinde de Bruyckere, Peter Buggenhput, Justin Caguiat, Edith Dekyndt, Kira Freije, Theaster Gates, Daan Gielis, Kris Martin, Sophie Nys, António Obá, Peter Hujar, Namsal Siedlecki, Paul Thek, Danh Vo en Cathy Wilkes
Isabel Ferreira de Sousa
is schrijver en doceert aan Maastricht Institute of the Arts
