metropolis m

Het hoofddeel van de tentoonstelling is de aangrijpende video-installatie If Only This Mountain Between Us Could Be Ground To Dust (2020). Deze bestaat uit projecties op verschillende schermen, die elkaar soms opzettelijk in de weg zitten waardoor beelden en teksten vervormd raken. Vooral tijdens de eerste helft kijk je naar een koortsige, constant van vorm veranderende videocollage. Het werk is gemaakt in reactie op de dood van Yusuf Shawanreh: een veertienjarige jongen die in 2014 over de muur klom om de kortbloeiende, heerlijk smakende akub te plukken. Het terugkerende beeld van een jongen die zo’n plant vasthoudt heeft iets nostalgisch en vooral idyllisch, maar wordt na een paar seconden steeds weer afgewisseld met de beelden van een bewakingscamera waarop je ziet hoe Israëlische militairen zich naar Shawanreh spoeden, nadat zij hem hebben neergeschoten. Ook zij maken al snel weer plaats voor andere indrukken, zoals zwart-witbeelden van het dagelijks leven in Palestina. In zekere zin is deze videocollage een typisch voorbeeld van mediakunst, waar een metaperspectief ingebakken zit: het is kunst aan de hand van beelden, terwijl tegelijkertijd gereflecteerd wordt op de manier waarop zij de werkelijkheid representeren. In deze eerste helft vallen de boodschap van de beelden en de snelle montage ervan samen: het leven in Palestina kan elk moment omslaan.

Deze vraag zorgt ervoor dat de video veel extra gewicht krijgt. Allereerst voegt ze een nieuw perspectief toe aan de bekende mediakunstprocedés en onderwerpen die ook sterk de praktijk van dit duo tekenen. Bovendien werpt deze Annex zo een heel ander licht op de thematisch verwante ‘hoofdtentoonstelling’: De ommuurde stad. De grote lijn daarin is de stadsverdediging die Utrecht begon te bouwen in 1211, als kersverse stad. De tentoonstelling gaat daarbij in op onderwerpen als hoe die verdediging vorm kreeg, en wie nu de vijanden waren die buiten de muren gehouden moesten worden. Kunstwerken en (archeologische) objecten krijgen binnen die context een andere functie; de historische informatie belichten neemt in deze context de overhand op andere (beeldende) eigenschappen. Religieuze schilderijen worden in de tentoonstelling bijvoorbeeld gebruikt omwille van de architectuur die op de achtergrond te zien is: een Bijbels tafereel dient eeuwen later als illustratie van hoe Utrecht er destijds uit zag. Basel Abbas en Ruanne Abou-Rahme geven daarentegen een inkijkje in een stad die met een groot hek is afgesloten van de buitenwereld en waarin de bewoners hun geschiedenis nauwelijks kunnen fixeren. Met hun constante stroom videobeelden maken ze een nauwelijks voorstelbaar gevoel enigszins invoelbaar: hoe moeilijk het is om zoiets als een gezamenlijke geschiedenis op de bouwen als de grenzen van je land steeds veranderen en je er altijd rekening mee moet houden dat je je huis moet verlaten om er nooit meer naar terug te keren. Hoe kun je je dan nog ergens thuis voelen? De hoop lijkt opgegeven: ‘Palestine is old / news.’, aldus een van de collagegedichten. 

In de tweede helft van de video worden Saids woorden gecombineerd met animaties van Palestijnen wier protesten gefilmd zijn en online zijn gedeeld. Ze blijken gemaakt met software die weinig beeldmateriaal nodig heeft – één afbeelding is voldoende – om een digitaal gezicht te genereren. Wanneer er op de oorspronkelijke afbeelding bepaalde informatie ontbrak, leidt dat tot een littekenachtige vervorming op het geanimeerde gezicht. De littekens tonen krachtig hoe óók het gebrek aan informatie een wond kan zijn die haar sporen achterlaat.