De blouse als vorm van verzet: over het boek ‘Women’s work’ van Simona Bortis-Schultz
Roemenië kent de op vier na grootste diaspora in de wereld. Van dertig miljoen Roemenen wonen er acht miljoen buiten het land, die lijden onder de vele vooroordelen die over hen bestaan. Het boek Women’s work is gewijd aan de geborduurde blouses die zo kenmerkend zijn voor het land en die verschillende politieke agenda’s kunnen dienen.
Het boek Women’s work van Simona Bortis-Schultz is een ode aan de Roemeense volksblouse die de laatste jaren is uitgegroeid tot een nationaal symbool. Bortis-Schulz wil met het rijkelijk geïllustreerde en prachtig vormgegeven boek de schoonheid van de blouse laten zien, en bovendien benadrukken dat dit traditionele kledingstuk altijd een product van vrouwelijke arbeid is geweest, vanaf de prehistorie tot aan het heden. Daarnaast is het boek ook een persoonlijk document vol herinneringen aan haar jeugd in communistisch Roemenië, de migratie met haar ouders naar Amerika in 1981, en wat het betekent om ver weg te zijn van het land waarin je bent opgegroeid.
Bortis-Schultz is een Roemeens-Amerikaans illustrator en designer, die al veel prijzen en tentoonstellingen op haar naam heeft staan. Middels de bijzondere vormgeving van het boek is het haar gelukt om de materialiteit van de Roemeense blouse tastbaar te maken in de handen van de lezer. Wanneer je het boek openslaat, valt de kaft van de rug af, waardoor je kunt zien hoe het boek met rood garen is gebonden, een knipoog naar de rode stiksels die vaak voorkomen in de Roemeense blouse. Rood is de kleur van bloed, seks en vitaliteit, en wordt traditioneel alleen door jonge meisjes gedragen. Aan het begin van het boek worden de symbolen geïntroduceerd die op de traditionele blouses geborduurd worden: een oog dat tegen onheil behoedt, de slang die vernieuwing symboliseert, en wolventanden die kwade geesten op afstand houden. Sommige pagina’s zijn met deze symbolen gedecoreerd, alsof het papier wit linnen is waarop ze geborduurd zijn.
In 2022 kreeg de Roemeense blouse zelfs een plek op de UNESCO-lijst voor immaterieel erfgoed
Met haar boek stapt Bortis-Schultz in een recente trend van Roemeense nation branding. Decennialang werd de Roemeense blouse als een stoffig en ouderwets kledingstuk gezien, dat geassocieerd werd met extreemrechtse politieke partijen die zich dergelijke traditionele klederdracht hadden toegeëigend. Hierdoor wilden de jongere progressieve generaties Roemenen niets met zulke blouses te maken hebben en dreigde de traditie uit te sterven. Alles veranderde toen in 2012 het collectief Semne Cusute (Sewn Signs) Roemeense blouse- en borduurpatronen online op een blog begon te publiceren. De Roemeense blouse werd plots weer populair en modieus, ook onder Roemeense jongeren. Er volgde een vloed aan tentoonstellingen, boeken en festivals rondom het kledingstuk. In 2014 zette de Roemeense krant Jurnalul Național de mediacampagne ‘ia – een merk voor Roemenië’ op en riep de online community Blouse Roumaine 24 juni uit tot universele dag van de Roemeense blouse. In 2022 kreeg de Roemeense blouse zelfs een plek op de UNESCO-lijst voor immaterieel erfgoed. Zo groeide binnen tien jaar een traditioneel kledingstuk met een stoffig imago uit tot een nationaal symbool waar Roemenen wereldwijd trots op zijn.
Bortis-Schultz neemt deze recente romantische framing van de blouse kritiekloos over, en kleurt daarmee haar kijk op de Roemeense geschiedenis. Zo presenteert ze de blouse haast als een magisch reliek uit een oertijd dat ongewijzigd is overgeleverd aan de Roemenen. De Roemenen schildert ze af als weerloos natuurvolk dat door de geciviliseerde en gewelddadige Romeinen onder de voet werd gelopen. ‘Their legacy lives on in the many surviving embroidered symbols’, schrijft Bortis-Schultz. Het is alsof de Roemeense blouse in Bortis-Schultzs interpretatie ervan iets heiligs is, iets sacraals waaraan Roemenen kracht kunnen ontlenen.
Verderop in het boek beschrijft ze hoe in 1869 de eerste koningin van Roemenië, Elisabeth zu Wied, vaak in volksblouse op de foto ging. Kijkend naar deze foto’s beschrijft Bortis-Schultz de koningin als ‘a mother (…) who preserved the masterpieces of a country’. Het is een geromantiseerde interpretatie, zeker gezien de foto’s naar alle waarschijnlijkheid genomen werden met een politiek doel voor ogen. De Roemeense natiestaat was toen nog piepjong, pas tien jaar daarvoor waren de regio’s Walachije en Moldavië samen Roemenië geworden. De koningin liet zich niet zomaar fotograferen in eeuwenoude folklore, maar zette het traditionele kledingstuk slim in als symbolisch embleem om de historische fundering van deze prille unie te benadrukken én te belichamen.
Het boek is het meest overtuigend wanneer Bortis-Schultz over haar eigen ervaringen schrijft. Dan wordt duidelijk waarom de blouse zo belangrijk voor haar is
Het boek is het meest overtuigend wanneer Bortis-Schultz over haar eigen ervaringen schrijft. Dan wordt duidelijk waarom de blouse zo belangrijk voor haar is. In het boek zit een prachtig portretje van de auteur in een witte Roemeense blouse met rode stiksels, gemaakt voor het Roemeense paspoort waarmee ze staatloos verklaard zou worden: een gemene streek van de Roemeense communistische staat om duidelijk te maken aan migranten dat als ze weg zouden gaan, ze niet meer zouden mogen terugkeren. Bortis-Schultz draagt deze blouse opnieuw op haar eerste Amerikaanse schoolfoto. Zo dient het nostalgische kledingstuk als symbolische schakel tussen haar oude en haar nieuwe wereld. Via de materialiteit van de blouse blijft ze in contact staan met de geschiedenis van het land dat ze heeft achtergelaten.
Bortis-Schultz maakt deel uit van de op vier na grootste diaspora ter wereld: van de naar schatting dertig miljoen Roemenen wonen er acht miljoen buiten de landsgrenzen. Deze diaspora lijdt onder een slechte internationale reputatie vanwege de veelal negatieve persberichten over Roemeense arbeidsmigranten. Met culturele campagnes zoals die rondom de Roemeense blouse probeert Roemenië zichzelf op een positieve manier internationaal op de kaart te zetten. De Roemeense diaspora die in het buitenland op zoek is naar houvast voor hun Roemeense identiteit, omarmt dit stukje positieve representatie dankbaar. Women’s work vormt daarmee dus niet alleen een waardevolle bijdrage aan de recente herwaardering van de Roemeense volksblouse, maar ook van Roemenië in het algemeen.
Simona Bortis-Schultz, Women’s work. To hold your heart in your teeth. The visual language of the Romanian blouse, Set Margin Publishers, 2024
Marian van der Pluijm
is historica, gespecialiseerd in Centraal- en Oost-Europa, maakt audiodocumentaires en woont in Hongarije
