metropolis m

Metahaven – EARTH

Stedelijk Museum Amsterdam

06.10.2018 t/m 29.02.2019

 

Zo vederlicht als de tentoonstelling van Studio Drift was, zo loodzwaar voelt EARTH van het Nederlandse designcollectief Metahaven nu in deels dezelfde zalen van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Paardenbloemen, bewegende lichten en in verwondering gebrachte kleuters hebben plaatsgemaakt voor donkere ruimtes, grote videoschermen en onheilspellende, diepe klanken. Een groepje giechelende pubers met wie ik tegelijkertijd EARTH betreed, is het lachen vergaan wanneer ik ze even later weer tegenkom. De wereld is geen speeltuin meer, lijkt Metahaven te zeggen. Het wordt tijd dat je dat onder ogen komt. 

Vinca Kruk en Daniel van der Velden opereren sinds 2003 onder de naam Metahaven. Beiden zijn opgeleid als grafisch vormgever, maar hun eerste museale presentatie in Nederland richt zich op hun vrijere artistieke productie: zes essayistische films die ze afgelopen jaren maakten en waarin ze kanttekeningen plaatsen bij een te naïef geloof in de verworvenheden van digitale technologie. 

‘I know that you know me better than I know me’, zingt Holly Herndon in de door Metahaven geregisseerde clip Home (2014). De video is geïnstalleerd in een kooiconstructie in de eerste zaal van de tentoonstelling en werd gemaakt naar aanleiding van Edward Snowdens onthullingen over spionageactiviteiten van de Amerikaanse National Security Service (NSA). Herndon verdwijnt regelmatig achter een stortvloed aan logo’s en iconen, terwijl ze zingt dat ‘ze weet dat jij (de NSA) haar beter kent dan zijzelf’. Defaitisme is zowel Herndon als Metahaven niet vreemd, gezien ook de duistere ‘museumshop’, waarin het werk staat opgesteld. 

Ik loop in deze ruimte langs T-shirts en zijden shawls die Metahaven in 2011 maakte voor WikiLeaks. De opbrengst van deze merchandise ging naar het klokkenluidersplatform van Julian Assange, omdat het op dat moment te maken kreeg met een boycot van internationale banken. Assange en Snowden zijn de bekendste klokkenluiders als het gaat om het openbaar maken van geheime staats- en bedrijfsdocumenten. In onze tijd, waarin niet valt te ontkomen aan de term post-truth, werden zij als helden onthaald, volgens het adagium: de waarheid is dood, lang leve de waarheid. 

De paradoxale gedachte komt meer dan eens op tijdens het bekijken van de video-installaties in EARTH. The Sprawl (Propaganda about Propaganda) uit 2015 ging als film in première, maar is in het Stedelijk Museum in gefragmenteerde vorm te zien op vijf schermen, die aan zuilen door de ruimte gehangen zijn. Korte shots van nieuwsfragmenten op CNN, de reconstructie van de MH17-ramp, een ondersteboven rijdende auto in Rusland en een vrouw met een samoeraizwaard zijn gelijktijdig en na elkaar te zien. Naast deze beelden, die door associatie een verband met elkaar aangaan, zijn mediatheoretici Benjamin H. Bratton, Maryam Monalisa Gharavi en Peter Pomerantsev aan het woord. In een associatieve film, waar fact en post-fact door elkaar lopen, drukken zij ons met de neus op de feiten. De ondertitel van de film ‘propaganda over propaganda’, lijkt meer dan terecht: op een dwingende manier verkondigen deze experts hun visie op de wereld die niet al te positief is.

Information Skies (2016) en Hometown (2018) zijn qua thematiek het vervolg op The Sprawl, maar verschillen met hun voorganger wat betreft structuur en esthetiek. Ook in deze twee werken wordt gerefereerd aan de beklemmende werking van digitale technologie en is het gissen naar het onderscheid tussen feit en fictie. De fragmentatie van beelden wordt echter vaker afgewisseld met langere, haarscherpe shots. De invloed van de Russische filmmaker Andrej Tarkovski, aan wie in de toelichting ook wordt gerefereerd, is daarbij goed merkbaar. Doordat het filmische, narratieve karakter in de presentatie van Information Skies en vooral Hometown meer nadruk krijgt, word je verleid langer te blijven zitten. In plaats van de reeks kritische stellingen, waar de tentoonstelling mee begon, wordt een meer gelaagd, soms zelfs poëtisch beeld van een toekomstige wereld geboden. Dat geldt ook voor de film Eurasia (Questions on Happiness) (2018), waar ik gezeten op een speciaal geweven tapijt, geruime tijd kijk naar een combinatie van YouTube-fragmenten, beelden van steppes in de Oeral en videogames die laten zien hoe onze grip op de werkelijkheid steeds verder afneemt. Daarbij vallen vooral de grafische animaties op, die het geheel een onmiskenbaar Metahaven-eigen signatuur geven. 

Op zaal, in interviews, lezingen en in de catalogus doen zowel Metahaven als curator Karen Archey hun uiterste best om het werk te voorzien van de nodige uitleg over de inspiratiebronnen voor de ideeën en gebruikte verbeeldingen daarvan , inclusief de camerastandpunten. De richting waarin ze de duiding van het werk willen duwen, komt helaas nogal controlerend, zelfs intimiderend over, en staat in contrast met het feit dat het werk de toeschouwer vooral lijkt te willen leren elk medium in deze tijden van post-truth hardgrondig te wantrouwen. Bij de begeleiding van het publiek had het beter iets meer ruimte voor interpretatie open kunnen laten en het werk wat meer voor zich laten spreken.

Toch weet EARTH goed duidelijk te maken hoe Metahaven de eigen ontwerppraktijk een veel bredere artistieke basis heeft gegeven, met een centrale rol voor uitgesponnen filmische vertellingen waarin met indringende geluiden en vervreemdende Russische voice-overs verhaald wordt over de complexiteit van de hedendaagse media-ervaring en haar vele lagen en tegenstrijdige beweringen. 

Matisse Huiskens

is kunsthistoricus en hoofdredacteur van Simulacrum

Matisse Huiskens

is kunsthistoricus

Recente artikelen