metropolis m

Clara Amaral viel afgelopen Prospects op met een boek dat eigenlijk een performance is. Je zou het ook een performance kunnen noemen die een boek blijkt te zijn, met vele mogelijke lezingen. Het verhaal van She gave it to me I got it from her gaat over vijf generaties vrouwen in Amarals familie uit Portugal. Vooral over haar oma, die de laatste in de rij was van vrouwen die wegens samenkomst van verschillende omstandigheden nooit had leren lezen en schrijven. De hervorming van het onderwijssysteem in de jaren vijftig zorgde voor verandering, wat maakt dat de moeder van Amaral en zijzelf zelf wel gewoon naar school zijn gegaan.

Op Prospects ligt het boek met dezelfde titel She gave it to me I got it from her ter inzage als boek, maar het functioneert hier vooral als het script van de performance die Amaral zelf opvoert voor een klein gezelschap van telkens vijf personen. Het boek vertelt wat Amaral, die er hardop uit voorleest, moet doen. De verhandeling wordt een handeling, een beweging, met als meest opmerkelijke constante het uitscheuren van pagina’s. Bijzondere metalen boekenleggers, die zijn ontworpen door Olga Micińska, worden ingevoegd op bladzijden waar ze later, na een volgende aanwijzing, weer naar terugkeert om verder te lezen. De bewegingen waarmee bladzijden worden uitgescheurd en terzijde gelegd, veranderen de voordracht in een choreografie, een actie. De boekenleggers die heen en weer over de tafel vliegen, na te zijn gebruikt en weer verwijderd, geven een hard metalen geluid en versterken de pompende ritmiek van de performance. Amarals spreken wordt een soort parlando, een zingend praten, een rap, kun je zeggen.

De performance is in Portugal in première gegaan in november 2021 en kent meerdere uitvoeringen – ik zag enkele fragmenten ervan tijdens een presentatie van Amaral toen ze als guest lecturer langskwam op de HKU bij de Master Fine Arts, waar ze haar werk nader toelichtte. Ze heeft er ook over geschreven. Ter aankondiging van haar optreden bij het Amsterdamse Veemtheater in maart 2022, schrijft ze: ‘In mijn werk besteed ik aandacht aan de verschillende manieren waarop we omgaan met het boek als cultureel artefact. Digitale technologie lijkt het boek een overbodig object te maken, maar het boek blijft centraal staan in ons leven. Ik geloof dat deze voortdurende aanwezigheid van het boek te maken heeft met een poëtisch en fantasierijk aspect dat in deze objecten aanwezig is. Een boek moet op een bepaalde manier worden vastgehouden, de bladzijden moet je omslaan, enzovoort. Door deze voorwaarden gaan wij, de lezers, een specifieke fysieke interactie aan met het boek als object om toegang te krijgen tot hun inhoud in een uniek en bijzonder fantasierijk domein.’

Die bewondering voor het boek als object lijkt te botsen met haar eigen omgang ermee tijdens de performance, wanneer ze het boek letterlijk uiteenscheurt. Dat gebeurt weliswaar planmatig, maar het is toch een ingreep die grensoverschrijdend te noemen is, zelfs schokkend voor de boekenliefhebber, die het zou kunnen associeren met vandalisme. Het scheuren vormt een inbreuk op dat wat geschreven staat en dus ook op dat wat er gebeurd is, het is een ingrijpende toe-eigening van het geschrevene, een herinterpretatie. Je kunt het zien als een protest, alsof Amaral de woede over de situatie van haar grootmoeder kracht bijzet en haar eigen stem en spreken opeist. We zien een toe-eigening van een lezen (en spreken) dat lang voorbehouden was aan mannen. Op de rug staat in een bibberend handschrift de handtekening van Amarals oma. Het is haar verhaal.

Amaral houdt zich in haar werk steeds bezig met manieren om de lezer bewust te maken van het lezen, door de handeling van het lezen te verbijzonderen. Een ander voorbeeld is de mede door Amaral opgezette en sinds februari 2022 samen met co-redacteur Simon Asencio geleide website misted.cc (ontwerp Karoline Świeżyński), een online publicatieplatform met een geheel eigen vorm van circulatie. Met elke nieuwe maan nodigen ze een kunstenaar, curator, schrijver of ontwerper uit om een tekst te schrijven, die ze vervolgens in zwart op crèmekleurige ondergrond publiceren op de website. Elke keer dat een lezer de website opent, vervaagt de tekst een beetje, tot er aan het einde van de maand een lege website overblijft – volgens de tekst op de website is dat na zo’n 852 bezoekers. Met de volgende nieuwe maan publiceren ze weer een nieuwe tekst en begint het proces weer van voorafaan. De digitale tekst krijgt zo, tegen het eigen eeuwige en openbare karakter in, een tijdelijke circulatie en wordt beperkt tot een relatief bescheiden lezersgroep die er bijtijds kennis van nam.

In tijden waarin uitgeven winstgevend moet zijn, en daarom steeds meer gelijk staat aan de optimalisatie van het lezersbereik, is deze symbolische investering in verdiepende aandacht benijdenswaardig. Het laat zien dat er ook andere economieën van lezerschap zijn, die meer zeggen over de aard en betekenis van het lezen dan het aantal bezoekers in de pageview statistiek.