metropolis m

Emmeline de Mooij laat zich niet beperken door een specifiek medium. Ze werkt met een veelheid aan technieken, materialen en dimensies waardoor ieder werk op een unieke en organische manier vorm krijgt. De onderwerpen die ze behandelt zijn net zo divers en beslaan thema’s als institutionele- en non-institutionele zorg, het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan een (kunst-)object en het verwijderen van het lichaam en lichamelijkheid uit sociale processen.

Waar De Mooij zich in haar vroegere werk vooral richtte op de verloren eenheid van mens en natuur, zoals in de fotoserie Bush Compulsion (2009) die ze samen met Melanie Bonajo realiseerde of de fotoserie Remote (2005-2009), focust ze zich in recenter werk op de verloren eenheid van de ‘zelf’ en de ‘ander’, en de opkomst van de therapiecultuur. In opdracht van het Centraal Museum in Utrecht maakte ze bijvoorbeeld de performance Kunst in Therapie (2016), waarin vijf werken uit de vaste collectie van het museum ‘in therapie’ gingen bij vijf verschillende therapeuten. Met de performance onderzocht ze het tonen van kwetsbaarheid en sensibiliteit, en onderzocht ze de rol van het kunstwerk als substituut voor de ‘ander’ of als remedie tegen eenzaamheid.

Uitgangspunt voor haar huidige tentoonstelling #satisfyingslime bij andriesse  eyck galerie in Amsterdam zijn de populaire slimevideo’s op Instagram en YouTube, waarin een slijmachtige substantie door vrouwenhanden gekneed wordt. De video’s behoren tot het genre ASMR (Automated Sensory Meridian Response), dat door veel mensen als zeer ontspannend wordt ervaren en vaak gebruikt om bij in slaap te vallen. Meestal zijn zacht fluisterende vrouwenstemmen te horen, die de illusie wekken je persoonlijk aandacht te geven. Voor #satisfyingslime maakte De Mooij haar eigen slimevideo’s, die in de tentoonstelling bekeken kunnen worden vanuit een futuristisch ogende massagestoel; een luxe uitvoering compleet met bodyscan, verwarming en massageopties. De strakke look van deze stoel staat in scherp contrast met de huiselijke, crafty kamerjas, waarin de bezoeker zich kan hullen voordat er plaats genomen wordt. In deze bijna wellness-achtige setting wordt de bezoeker onderdeel van de performance en hij of zij kan zich geheel overgeven aan de fysieke ervaring van het werk.

In dit werk, Poging tot een Dutje (2017), is ook een fluisterstem te horen, in een licht verontrustende, interne monoloog. Het is een gejaagde stem, die constant afgeleid wordt van het daadwerkelijke doel: ontspanning. ‘Nee, niet je ogen dichtknijpen, je moet je hele gezicht ontspannen. Zo ja. Als het nu maar wel lukt, anders kom ik de dag niet door. Shit, maar ik heb koude voeten, zo kan ik niet slapen. Niet vergeten om billendoekjes op het boodschappenlijstje te zetten. Sssst, stop met denken. Diep inademen.’ Voor het werk deed De Mooij onderzoek naar de term emotional labour, die verwijst naar een verborgen vorm van zorg, veelal ervaren door vrouwen voor wie het managen van zorgtaken, zoals het maken van boodschappenlijstjes, cadeautjes kopen, onderhouden van contacten, et cetera, steeds latent aanwezig blijft in de gedachten. Vrouwen voelen zich hierdoor opgejaagd en kunnen zich maar moeilijk ontspannen, waardoor slaapproblemen of zelfs een burn-out kunnen ontstaan.

De Mooijs interesse, door haar omschreven als een keerpunt binnen haar artistieke ontwikkeling, ontstond op het moment waarop ze moeder werd. Het moederschap dwong haar in een traditionele rolverdeling. De onderliggende structuren in de maatschappij werden opeens zichtbaar. De overgang van het kunstenaarsleven, dat in het teken staat van artistieke expressiviteit en individuele vrijheid, naar dat van de moeder, die leeft met een grote verantwoordelijkheid en zich gebonden weet aan een huiselijk isolement, maakte diepe indruk en leidde tot een zoektocht naar kunstenaars die deze ervaring gebruiken in hun werk. De Mooijs conclusie was dat het moederschap in de kunst vaak gezien wordt als iets banaals, waaraan relatief weinig kunstenaars aandacht besteden. Het moederschap, met zijn verantwoordelijkheden van de zorg voor een ander, lijkt ook te botsen met het individualistische kunstenaarschap, dat de artistieke expressiviteit van het egoïstische individu vooropstelt.

Uit dit onderzoek, in combinatie met de ervaring van het isolement als moeder, kwamen onder andere de werken Oxytocin (2013) en Hormonal Cloud (2015) voort, waarin het hormonale universum van de jonge moeder en therapie centraal staan. De fotoserie Oxytocin bestaat uit kleine composities gemaakt uit huishoudelijk materiaal, zoals plastic afval, medicijnen en pagina’s uit zwangerschapsboeken; materialen die de aan huis gebonden moeder doorgaans tot haar beschikking heeft. In Hormonal Cloud staan elementen die refereren aan vloeibaarheid centraal, zoals vlekken, tissues en schoonmaakdoekjes, die het verlies van controle symboliseren. Tissue Box Pedestal, dat er onderdeel van uitmaakt, bestaat uit een museumsokkel met een gleuf waaruit tissues getrokken kunnen worden. In deze werken geeft De Mooij ruimte aan het ‘softe’, het emotionele, dat doorgaans met het vrouwelijke geassocieerd wordt in onze patriarchale samenleving en vaak onderdrukt wordt. In het werk wordt de therapeutische, helende waarde van fysieke aanraking onderzocht als remedie voor een reeks aan emotionele reacties die doorgaans als negatief worden ervaren, zoals irrationaliteit en hysterie, maar bijvoorbeeld ook depressie of angststoornissen.

Tactiel

Ook #satisfyingslime, waarin de rustgevende slimevideo’s en de computergestuurde aanraking van de massagestoel bijna een vorm van ontspanningstherapie lijken te worden, vestigt de aandacht op onze verhouding tot aanraking, tot het tactiele. In de huidige samenleving lijkt het tactiele ondergeschikt te zijn aan het visuele en lijkt het zelfs een bijna ‘primitieve’ status te hebben. De Mooij: ‘In de evolutie van het sensorisch systeem ontstaat het tastorgaan als eerste. Het is daarom vreemd dat de andere zintuigen allemaal hun eigen kunstvorm hebben; de oren hebben muziek, de ogen beeldende kunst, de tong en de neus hebben gastronomie, maar aanraking is blijkbaar iets van een lagere orde, verbannen tot de privésfeer en het louche circuit van massagesalons en alternatieve geneeskunde.’ Het fenomeen van de ASMR-filmpjes toont dat veel mensen behoefte hebben aan een gevoel van geborgenheid of persoonlijke aandacht om tot rust te komen, omdat we op een bepaald moment de connectie met de ‘ander’ zijn kwijtgeraakt. Deze video’s vervangen de echte, menselijke aandacht en intimiteit.

Ook al is het in de ogen van sommigen wellicht nostalgisch, er is vanuit de kunst al enige tijd sprake van een beweging die het belang van herstel in de relatie tussen het individu en diens omgeving vooropstelt en zich regelrecht keert tegen de huidige trend van constante innovatie. Afgelopen zomer werd in het Amsterdamse Bos de manifestatie Cure Park georganiseerd, gewijd aan kunst die zorgt. De Mooij presenteerde hier Huishoudschool (2017), een serie workshops waarin deelnemers schijnbaar betekenisloze huishoudelijke karweitjes omzetten naar een rituele, bijna spirituele activiteit. Doordat de workshops heel praktisch waren opgezet werd het lichaam weer onderdeel van een sociaal proces. In de workshop Excercise for Dying 3 (2017) werden de deelnemers bijvoorbeeld uitgenodigd de kunstenaar met de inhoud van een zelf meegebrachte volle stofzuigerzak te bedekken, om het vervolgens weer af te borstelen. Deze handeling met een huishoudelijke substantie, die normaal gesproken toch vooral als onwenselijk afval wordt gezien, leidt tot het overdenken van de alledaagse aanwezigheid van huisstof en de banaliteit van huishoudelijke zorgtaken zoals schoonmaken.

Het werk van De Mooij vormt een doorlopend onderzoek naar de connectie tussen de mens en zijn omgeving, de relatie met de ander en de rol die verschillende vormen van therapie daarin spelen. #satisfyingslime onderzoekt de herstelmogelijkheden van persoonlijke connecties in een individualistische samenleving, waarin veel vormen van persoonlijke aandacht en intimiteit zijn vervangen door technologische innovatie. De terugkerende thema’s uit eerder werk geven De Mooij de mogelijkheid haar onderzoek verder uit te diepen, wat een enorme gelaagdheid geeft aan haar werk in de presentatie bij andriesse eyck galerie. Iedereen die zich nooit over durfde te geven aan de massagestoelen op het vliegveld krijgt in de context van deze bijzondere tentoonstelling de kans om dat nu eens wel te doen.