Column – rara, hoe kan dit? (tegengas)
Het nieuwe kabinet met zijn rabiate missie laat weinig optimisme voor de toekomst. De cultuursector mag zich verheugen over de komst van een minister, maar die heeft de opdracht flink te gaan snijden in de O, de C en de W. De BTW-verhoging is slechts het begin.
Onlangs wilde ik naar Buitenhof kijken, om het nieuws uit Den Haag bij te benen. Maar Buitenhof bestond ineens niet meer. Het zou toch niet nu al door de NPO kaltgestellt zijn, anticiperend op bezuinigingen, schoot het door me heen? In plaats daarvan trof ik Arnon Grunberg die het programma Filosofisch kwintet presenteerde. Gespreksonderwerp was staatsgeweld jegens burgers en geweld van burgers jegens de staat, vanuit de vraagstelling of en zo ja hoe en waarom een en ander kon of mocht plaatsvinden. Dat leek me een bijzonder actueel thema. De op dat moment beoogde PVV-ministers veegden immers zelf hun kont met de rechtstaat af, en waren binnen de grenzen van de wet niet te bestrijden.
Zelfs ik verschoot van kleur toen Faber en Klever glashard voet bij stuk bleven houden en ze met andere woorden dezelfde rabiate boodschap ventileerden. Vorige week, rond de regeringsverklaring, kwamen daar nog wat beledigingen bij. Maar wat me pas echt verbaasde was dat gedacht werd dat de (beoogde) bewindslieden met excuses zouden komen. Die onderschatting van Wilders moet nu echt ophouden. Je kunt denken dat PVV’ers enkel polemiek bedrijven die in hetzes uitmondt omdat het ze aandacht en zetels oplevert, dat het niet meer dan politieke spielerei is, maar dan snap je niet goed wat hier al zo’n twintig jaar wordt nagestreefd. PVV’ers hebben geen reden om woorden en gas terug te nemen: wat er aan haat gepredikt wordt staat als een huis, zo bewijzen ze keer op keer. En ook al is er weinig reden te veronderstellen dat dit kabinet Schoof de rit uitzit, toch ben ik pessimistisch over de gevolgen, gezien het streven van de PVV naar een kabinet Wilders 1 en de langetermijnagenda van gecontinueerde chaos.
De positivo’s van de belangenbehartiging denken ondertussen dat de cultuursector een beleidsarme periode tegemoet gaat waarin weinig verandert of gebeurt. Ze leiden dat af aan het ontbreken van een aparte staatssecretaris voor cultuur, die immers doorgaans alleen ten tonele verschijnt als er ten goede of ten slechte erg veel aandacht voor de sector is. De belangenbehartiging houdt zich eraan vast dat het departement aan een beroepstuimelaar is toevertrouwd. Ook dat lijkt me een mateloze onderschatting van de conservatieve en haatdragende krachten die in het kabinet Schoof verenigd zijn. Er staat namelijk veel op de agenda dat de kunstsector sneaky maar hard gaat raken. Ook al valt het woord Cultuur er niet bij.
Ik noem het wetsvoorstel Verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR), dat versneld per 1 januari ingevoerd wordt. Bij een groot bedrijf als de NOS zijn freelancers al geadviseerd om ‘na te denken over hun carrièrepad’ en kleinere culturele organisaties zullen het niet aandurven met zzp’ers te blijven werken, terwijl het geld voor arbeidscontracten ontbreekt. Wat volgt is ‘natuurlijke’ krimp. Dat de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers per 2026 toch ingevoerd gaat worden maakt duidelijk dat dit kabinet precies weet hoe het bestand aan culturele minima op te schonen. Ook staat een ‘generieke taakstelling subsidies’ gepland: wanneer effectiviteit en doelmatigheid niet of onvoldoende is bewezen gaan ze op de schop, van 275 miljoen (2025) oplopend naar 1 miljard (2028). Dat raakt tal van departementen, natuurlijk ook de C van Cultuur.
Over het voornemen om de btw met 12% te verhogen heb ik de afgelopen maand mijn mond gehouden, om de sector niet te dwarsbomen in haar noeste protest. Eerder schreef ik over het degelijke rapport dat vernietigend is voor de lage btw-maatregel en riep op om na te denken over alternatief beleid, waar kunst en publiek baat bij zouden hebben. Nu staat de sector met de hakken in het zand. Maar waar precies denken onze belangenbehartigers dat die 953 miljoen per jaar door de C van Cultuur kan worden bij-geplust op de overheidsbegroting, dan wel uit de uitgaven kan worden gesneden, als de btw-verhoging niet doorgaat? De ambtenaren van OCW zullen die taak om op hun eigen departement een alternatief te vinden niet op zich nemen, en hulp van collega-departementen valt niet te verwachten. Of is de hoop dat Joop van den Ende dat gat opvult, of dat het smeergeld van de Van der Vorms een uitkomst biedt?
Opvallend aan het hoofdlijnenakkoord is dat het de meest vermogende Nederlanders ontziet
Het kabinet stuurt precies daar op aan. Opvallend aan het hoofdlijnenakkoord is dat het de meest vermogende Nederlanders ontziet. Zo gaat er een streep door de voorgenomen belastingtariefverhogingen op Box 2 en 3. Box 2 is die van de directeur-grootaandeelhouder (DGA) en daarin zit de helft van het nationale inkomen, zo’n 400 miljard euro. De 1% rijkste Nederlanders heeft daarvan 80%. Onder Rutte 4 is er op aangedrongen die gruwelijke ongelijkheidsmachinerie aan te pakken, onder meer door de inkoop van eigen aandelen waarmee winsten belastingvrij worden opgepot af te schaffen. Maar het kabinet Schoof draait ook dat terug en dat kost de schatkist 800 miljoen per jaar.
Als er iets met kunst en cultuur te gebeuren staat, is dat het over de heg bij de kapitaalkrachtige 1% wordt geduveld, die alle belang heeft bij de instandhouding van een mondiaal aandeelhouderskapitalisme dat ‘onze welvaart’ (en de armoede van honderden miljoenen ‘gelukszoekers’) schraagt. Het kabinet Schoof verwacht van de kunstsector dat het opzit en pootjes geeft. Doe me een plezier, beste mensen, werk niet mee met Den Haag.
Kijk hier naar een filmpje van Banksy’s actie op Glastonbury Festival 2024
Nous Faes
is eigenaar van The Sociological Studio for Policy and Research
