Hemels, mysterieus en nuchter – Navid Nuur in de Oude Kerk
In zijn sculpturen bevraagt Navid Nuur waar de grens van betekenis ligt. Zijn solotentoonstelling When Doubt Turns Into Destiny doet hetzelfde, maar dan in de Oude Kerk, een plek die vol zit met betekenis. Kiki Mertens bezocht de tentoonstelling en onderzoekt welke regels er gelden in Nuurs universum.
Een orgelspel klinkt wanneer ik de Oude Kerk betreed. Het is een van de best bewaarde historische orgels ter wereld waarvan de klanken zo nu en dan nog te horen zijn in het oudste gebouw van Amsterdam. Veel bezoekers van de Oude Kerk komen voor de rijke geschiedenis die de kerk kent. Ze aanschouwen het beschilderde houten gewelf, de graven van rijke handelaars en het wereldberoemde orgel. Momenteel kunnen zij daarbij niet om de kunst van Navid Nuur heen, wiens werk nu in de Oude Kerk te zien is. Met grote mysterieuze sculpturen en installaties, naast enkele vrijwel onzichtbare, alleen subtiel waarneembare werken, laat hij de bezoeker de kerk ook zintuiglijk in plaats van alleen historisch ervaren.
Navid Nuur positioneert in deze presentatie zijn praktijk met enige nadruk tussen kunst en alchemie. Dat slaat vermoedelijk op zijn materiaal, het elementaire zand en stof, de lucht en het licht in de kerk, die hij tot onderdeel maakt van een groter verhaal, dat hem, als individu die het ook allemaal niet weet, overstijgt. Hij doet een poging verder te reiken naar het onbekende, het onbespreekbare, de waarheid of welke noemer je ook geneigd bent eraan te verlenen, om in een adem door de twijfel te tonen die hij daarover ook heeft.
In de tentoonstelling When Doubt Turns into Destiny worden twijfel, onzekerheid en het niet-weten opgezocht om tot die bredere manier van kijken te komen. De twijfel creëert een interactie tussen het zichtbare en onzichtbare, de geschiedenis en de toekomst, het aanwezige en het afwezige. Het is de motor van een dialoog waarmee Nuur ons de kerk en de wereld anders laat ervaren.
Bij binnenkomst plaatst Nuur ons meteen middenin dit gesprek. Er hangt een groot doek net voorbij de ingang, het blijkt een enorme leeggelopen luchtballon te zijn. Zonder verhitte lucht hangt de ballon slap aan het dakgewelf, als een tent zonder stokken. Tegelijkertijd brengt het doek de hemel tastbaar nabij, alsof je er zo naartoe kunt klimmen en maakt Nuur zelf en het publiek tot een potentiële hemelbestormer, die zich via het doek naar boven trekt. Nuur ontdoet concepten als hemel en lucht van hun meest voor de hand liggende begrip en plaatst ze in een iets ander kader, zoals een dichter dat met woorden doet. De typische kerkgeur, die wordt waargenomen bij het betreden van de tentoonstelling, geeft er een extra dimensie aan.
De lucht mag uit de ballon zijn, maar het doek brengt de hemel tastbaar nabij en maakt hem, de kunstenaar, maar ook ons, het publiek tot een potentiële hemelbestormer, die zich via het stof naar boven trekt
Waarneming speelt een belangrijke rol in de tentoonstelling. Alle zintuigen worden geprikkeld. Zo ook tast. Een grote, zwarte, kubusvormige installatie staat achter in de kerk, recht tegenover de lege ballon. Aan de voorkant zit een gat met een diameter van ongeveer 40 centimeter. Aan de achterkant hangt een touw. Een paar keer per dag wordt het kunstwerk bediend door een medewerker. Een bezoeker mag plaats nemen in een cirkel die zich enkele meters voor de zwarte kubus bevindt. Wanneer aan het touw wordt getrokken klinkt een dof geluid. Seconden later blaast de lucht in de kubus als een bries in het gezicht van de toeschouwer, als in een machteloze poging de ballon erachter van nieuwe lucht te voorzien.
In alle hoeken van de kerk kom je het werk van Nuur tegen, dat steeds weer niet alleen het oog, maar ook de andere zintuigen bedient. Het is vaak prominent, glanzend en glimmend, met en zonder tekst, zichtbaar, ruikbaar, soms het tegendeel daarvan, subtieler, vrijwel onzichtbaar. Het is serieus en ambitieus, maar ook heel grappig. Zoals de elegant versierde fietssloten die doelloos hangen aan een hekwerk, als verwijzing naar een stad waarin de fiets vogelvrij is verklaard.
Eén werk is heel moeilijk te vinden; een dunne draad is alleen zichtbaar met de juiste lichtinval en vanuit een bepaalde positie. Tijdens het zoeken naar de juiste invalshoek, raak ik me bewust van de ruimte waarin ik me bevind. De draad maakt de ruimte zichtbaar net zoals het orgelspel de ruimte hoorbaar maakt.
Het grootste project van de tentoonstelling, dat speciaal voor deze gelegenheid wordt gerealiseerd, is NN XXX (2024-2125). Op een hoogte van 5 meter bevindt zich de ijzeren kapel, die meer dan 200 jaar geleden fungeerde als kluis waarin de belangrijkste papieren van de stad werden bewaard. Nuur wil de kluis opnieuw in gebruik nemen en het eenzelfde soort functie toekennen.
Gedurende de tentoonstelling zal Nuur in een open atelier, dat vrij toegankelijk is, honderd vazen maken die begin 2025 in de kluis opgeborgen zullen worden. Het materiaal van de vazen bestaat naast de gebruikelijke klei en glazuur uit materialen die de kunstenaar uit de stad haalt: het zand van de straat, de kooltjes, lege flessen, schelpen, slib, als een specifieke vorm van geschiedschrijving, het vastleggen van het leven van de buurt in de vaas.
Vanaf 2025 wordt er ieder jaar een vaas geveild. De vazen zullen verzegeld in een kist zitten, waardoor het onbekend is op welke vaas precies geboden gaat worden. Het geld dat met dit project wordt opgehaald is voor de Oude Kerk die het zal gebruiken om een platform te bieden aan creatieve experimenten en om kunst en cultuur in de kerk levend te houden. Voor ten minste nog honderd jaar.
Er schuilt grootsheid in de kunst van Nuur. Zeker wanneer hij met het werk NN XXX zijn eigen bestaan te boven reist. Aan de andere kant is zijn werk nuchter en relativeert hij de artistieke ambitie tot in de hemel te reiken. Het is het zintuiglijke element dat centraal staat in de tentoonstelling en deze uitersten met elkaar in relatie brengt waardoor de dialoog in gang wordt gehouden. Zintuiglijke kennis is de kennis die ons scherper naar de wereld laat kijken. De geluiden, geuren, klanken en aanrakingen leren ons nieuwe dingen over de Oude Kerk. Hoewel de kerk zelf al genoeg informatie te bieden heeft, slaagt Nuur erin om deze kennis niet enkel te doen begrijpen met het rationele verstand (bijvoorbeeld door de audioguide te beluisteren die informatie verstrekt over de kerk). Door middel van zijn kunst nemen we de informatie tot ons op een manier die buiten de rede omgaat.
Zintuiglijke kennis is de kennis die ons scherper naar de wereld laat kijken.
Over een pad van kiezels, waarvan het geritsel nagalmt wanneer eroverheen wordt gelopen, wandel ik richting een zuil met kleine enveloppen. Op het kaartje in de envelop staat geschreven dat je twee stenen mag meenemen: “Every time you knock them together, it will be reminding yourself to be thankful for rising above reason again and again”. Ik verlaat de Oude Kerk met de kiezelstenen en ik neem mijn nieuwe perspectief mee de wereld in.
Kiki Mertens
schrijft over kunst en filosofie