De rouwende academie – Graduation Shows 2024: St. Joost Breda
Rondlopend door de eindexamententoonstelling van St. Joost Breda ziet Lena van Tijen veel mooie afstudeerwerken over rouw en verlies. Ze vraagt zich af of er een connectie bestaat tussen die trend en de huidige toestand op de academie.
In 2022 kreeg St. Joost slecht nieuws. De koepel waar de academie onder valt, Avans Hogeschool, maakte bekend dat zij 600 studenten van de studie Business Innovation zou gaan huisvesten in het academiegebouw in Den Bosch. De studenten kwamen in opstand. Ze weigerden hun atelierruimte te delen en spraken over inperking van hun autonomie. Vervolgens verklaarden ze de academie dood en organiseerden ze een uitvaart. Ook in Breda toonden de studenten zich solidair met de actie. Het mocht niet baten. De hervormingen werden doorgevoerd. Twee jaar later bezoek ik St. Joost Breda voor de jaarlijkse Now Show, oftewel de eindexamententoonstelling. Als oud-student van de academie ben ik benieuwd hoe het er nu voorstaat. Terwijl ik de Beukenlaan afloop richting de ingang, valt één ding mij gelijk op: het gazon wordt niet langer bijgehouden.
De Bredase kunstacademie is gevestigd in een voormalig seminarie en omringd door groen. Ze trekt van oudsher een bepaald soort student aan die, natuurlijkerwijs, een bepaald type werk maakt. Contemplatief, introspectief en soms een tikkeltje hermetisch: zo laten de projecten van de afstuderende kunstenaars en ontwerpers zich vaak omschrijven. Dit jaar is dat niet anders. Bij de afstudeerrichting Art & Research komt deze tendens het sterkst naar voren. Bijvoorbeeld in het werk van Jesper Mane Driessen. De kunstenaar, wiens werk Dansende verstrengeling en ontrollen draden van zorg werd genomineerd voor de St. Joost Penning, houdt zich bezig met de vraag hoe zorg te dragen voor vergaarde kennis. Dit komt tot uiting in een performance waarin vier mensen, waaronder Driessen zelf, over een met bijenwas ingesmeerde vloer rollen. De kunstenaar liet zich inspireren door Kopaneli, een kantklostechniek die hen op Kreta heeft geleerd.
Vier mensen rollen over een met bijenwas ingesmeerde vloer
Om en naast het werk van Driessen staan de steensculpturen van Sam Maske. Met dit werk heeft hij de Ateliersprijs Breda én de Van Gogh AiR Award gewonnen. De kunstenaar is opgevoed door twee moeders. In 2021 verloor hij een van hen. Voor zijn project Een lege plek om te blijven ging hij terug naar zijn ouderlijk huis waar hij bij een nabijgelegen beekje stapstenen verzamelde. In zijn atelier begon Maske met de stenen te spelen. Tijdens dit spel dacht hij aan wat er overblijft na verlies. Zijn balanssculpturen zijn indrukwekkend in hun eenvoud. Ze doen denken aan miniatuurversies van het werk van land art-kunstenaar Richard Long.
Bij zowel Driessen als Maske vormen ongrijpbare processen als leren (Driessen) en rouwen (Maske) de aanleiding voor hun werk. Bij andere beeldende kunstenaars uit de groep, zoals Luca Fay van de Laar en Jet van der Wielen, staat een ander onaantastbaar gegeven centraal: verwondering. In haar schilderijen, waarin paarden vaak en veel figuren, gaat Van de Laar op zoek naar voorstellingen die nét niet kloppen. De kunstenaar brengt in haar werk Swarming horses kept in squares beeldassociaties samen die ze zelf maar half begrijpt en die ze, wanneer ze zich aandienen, onmiddellijk moet uitwerken. Volgens de kunstenaar laat dit etherische proces zich het best omschrijven met even onbegrijpelijke termen zoals ‘kronkelend geprozel’.
Van der Wielen bouwde voor haar installatie Gerry en ik een ruimte om tot een (zelf)reflectiekamer. De kunstenaar stelde aan meerdere mensen de vraag hoe zij haar ervaren. In de kamer probeert ze de reacties te rijmen met haar zelfbeeld. Gerry is de naam die Van der Wielen haar verstand heeft gegeven: een entiteit die zij op een ludieke wijze loskoppelt van zichzelf. Het gat tussen wat anderen zien en wat je zelf ervaart, probeert de kunstenaar niet te dichten. Ze vergroot het juist, om de absurditeit ervan te tonen.
Het gat tussen wat anderen zien en wat je zelf ervaart, probeert Jet van der Wielen niet te dichten. Ze vergroot het juist, om de absurditeit ervan te tonen.
Bij andere afstudeerrichtingen, zoals Illustrated & Animated Storytelling en Photography, Film & The Digital, is het werk, zoals valt te verwachten, concreter. Zo reflecteert de winnaar van de St. Joost Penning Joeri Ista (Illustrated & Animated Storytelling) in zijn installatie, bestaande uit tekeningen en keramiek, op zijn jeugd die hij doorbracht in kindertehuizen en bij pleeggezinnen. Ista, die weinig bezat en veel moest delen, merkte dat speelgoed voor hem een mythische status had gekregen. Door zelf speelgoed te maken en zijn ervaringen te tekenen eigent de kunstenaar zich zijn herinneringen opnieuw toe door er iets tastbaars aan te verbinden.
De installatie EEN LEGE PLEK/EEN VOLLE PLEK van Meira Ligthart (Illustrated & Animated Storytelling) gaat ook over herinnering. De kunstenaar interviewde drie mensen die op jonge leeftijd een ouder verloren. Van deze verhalen maakte zij een audioscript, schilderijen, een schrijftafel, postbus en stoel. Luisterend naar de verhalen kijkt de toeschouwer naar schilderijen waarin details uit herinneringen zijn samengevoegd. Men kan ervoor kiezen om aan de schrijftafel plaats te nemen en een bericht te schrijven aan een naaste die er niet meer is. Vervolgens kan men dit bericht in de postbus steken. Hoewel het interactieve element, naar mijn smaak, iets te zoetsappig is, zijn de schilderijen en opnamen van Ligthart teder en mooi gemaakt.
Dan is er nog de korte documentaire Het zij zo van Lopke van Elderen (Photography, Film & The Digital). In deze film verhaalt Van Elderen over haar relatie met haar aan alcohol verslaafde vader. De filmmaker praat met haar zus, kijkt met haar moeder naar oude videobanden, bezoekt haar vader in het ziekenhuis en kiest, kort na zijn overlijden, een urn voor hem uit. Bewonderenswaardig aan de documentaire is de moed en eerlijkheid waarmee Van Elderen dit gevoelige onderwerp aansnijdt, zelfs wanneer het haar allemaal even te veel wordt.
Wat opvalt aan de eindexamententoonstelling van St. Joost Breda is dat er dit jaar veel werk te zien is over rouw en verlies. Ik vraag me af of er een connectie bestaat tussen die trend en de huidige toestand op de academie. In de gang van het gebouw hangt een affiche met daarop de tekst: ‘We hebben misschien geen alternatief meer, maar de kantine is nog steeds te duur! St. Joost is dood’. Het kan dat de studenten met de poster hun positie kenbaar wilde maken. Aan de andere kan het natuurlijk ook dat hij uit slordigheid is blijven hangen. Hoe het ook zij, de kwestie speelt duidelijk nog altijd.
Het getoonde afstudeerwerk heeft dezelfde kwaliteit en bespiegelende neiging als voorgaande jaren, zij het soms wat schools gepresenteerd. Toch mist er, wat mij betreft, wat pathos die ik wel verwacht van jonge kunstenaars en ontwerpers. Daarnaast is het er, ondanks dat ik de tentoonstelling op zaterdag bezoek, vrij rustig. Ik kan me dan ook niet aan de gedachte onttrekken dat het niet goed gaat met St. Joost. Terwijl ik de academie achter me laat kijk ik naar het overwoekerde grasveld. Waarom is er in aanloop naar de Now Show niet gemaaid? Misschien moet ik niet te veel aflezen aan de staat van het gazon, maar het baart me toch zorgen.
De Now Show 2024 van St. Joost was van 27 t/m 30 juni te zien
IN AUGUSTUS VERSCHIJNT WEER HET JAARLIJKSE MAGAZINE METROPOLIS M EINDEXAMENS MET PORTRETTEN VAN 70 AFSTUDEERDERS. ALS JE JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT HEB JE HET BIJTIJDS IN HUIS. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected] OVV JAARABONNEMENT(STUDENTEN PROFITEREN VAN FORSE KORTING)
Lena van Tijen
is schrijver
